ΓΕΝΕΤΙΚΗ - ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ
ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ, τα υπέρ και τα κατά για τον άνθρωπο
1. Το κρίσιμο και επίμαχο θέμα είναι βεβαίως η κλωνοποίηση του ανθρώπου αλλά υπάρχουν και ευεργετικές εφαρμογές για αυτόν. Επομένως η καλή ή κακή χρήση της κλωνοποίησης είναι πρωτίστως θέμα ανθρώπινης ευθύνης.
Οι απόψεις για το θέμα της κλωνοποίησης, όπως για όλα σχεδόν τα θέματα που ανατρέπουν την πραγματικότητα και δημιουργούν νέα δεδομένα, έχουν δυο πλευρές. Από τη μια, το εκπληκτικό αυτό επίτευγμα της ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ προκαλεί ενθουσιασμό σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι ανοίγονται νέοι δρόμοι για εφαρμογές στην ιατρική έρευνα και τη θεραπεία ασθενειών, από την άλλη όμως προκαλεί δέος και ιδιαίτερη ανησυχία σε όσους πιστεύουν ότι και σ’ αυτό τον τομέα οι εφαρμογές δεν θα περιοριστούν στον ιατρικό τομέα. Παράλληλα, εγείρονται και πολλά σοβαρά ηθικά ζητήματα που βρίσκονται στο επίκεντρο ενός δημόσιου διαλόγου για τις εφαρμογές της κλωνοποίησης που πρέπει να επιτραπούν και για εκείνες που πρέπει να απαγορευτούν με νόμο. Αξιοσημείωτη η θέση του Μ. Ματσανιώτη, προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, που είναι σαφώς θετική. Απορρίπτει βέβαια και αυτός την κλωνοποίηση εμβρύων σε ανθρώπινη μήτρα, κυρίως λόγω των αρνητικών συνεπειών που θα μπορούσε να έχει για τη ζωή των νεογνών, αλλά απορρίπτει ως αβάσιμες και τις ενστάσεις των πολέμιων της κλωνοποίησης πιστεύοντας ότι είναι προϊόντα άγνοιας και αδικαιολόγητου φόβου μπροστά στο άγνωστο. Υποστηρίζει ότι η άγνοια προκαλεί φόβο και δημιουργεί προκαταλήψεις, γι’ αυτό, είναι της γνώμης, ότι πρέπει η κοινωνία να εξοικειώνεται με τα επιτεύγματα της επιστήμης, για να μην τα φοβάται. (μελέτησε το απόσπασμα από το επιστημονικό άρθρο του Μ. Ματσανιώτη στο σχολικό βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗΣ/ έκθεσης σελ. 178)
2. ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ: εφαρμογές στην ιατρική έρευνα και στη θεραπεία ασθενειών
Από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της κλωνοποίησης είναι οι εφαρμογές της στην ιατρική έρευνα και στη θεραπεία ασθενειών. Η κλωνοποίηση, μάλιστα, κυττάρων για τη θεραπεία ιατρικών παθήσεων ονομάζεται θεραπευτική κλωνοποίηση και ρυθμίζεται νομικά. Ήδη σήμερα μπορεί να παραχθεί τεχνητό δέρμα από κλωνοποιημένα κύτταρα για αντιμετώπιση εγκαυμάτων. Επίσης, με την κλωνοποίηση μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά λευχαιμία και ο καρκίνος του μυελού των οστών. Ένας από τους καλύτερους τρόπους, δηλαδή, να υπερνικηθεί αυτή η μορφή καρκίνου είναι ν’ αντικατασταθεί ο μυελός των οστών του ασθενούς. Επειδή όμως είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί δότης με τον κατάλληλο τύπο αίματος, η κλωνοποίηση θα μπορούσε ν’ αλλάξει αυτή την κατάσταση παράγοντας κύτταρα μυελού των οστών που να είναι ιστοσυμβατά με το μυελό των οστών του ασθενούς. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πολύ σύντομα θα μπορούμε να θεραπεύουμε ασθενείς μεταμοσχεύοντας διαφοροποιημένα κύτταρα που θα έχουν καλλιεργηθεί από βλαστοκύτταρα στο εργαστήριο. Έτσι, ασθενείς με εκτεταμένα εγκαύματα, οι πάσχοντες από λευχαιμία ή εκφυλιστικές νόσους του εγκεφάλου και της καρδιάς (πάρκινσον κλπ), θα ωφελούνταν από τη θεραπεία με αντικατάσταση κυττάρων. Η κλωνοποίηση θα μπορούσε να βοηθήσει και σε περιπτώσεις ασθενών που χρειάζονται μόσχευμα (καρδιά, νεφρά, συκώτι κλπ). Οι λίστες αναμονής σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι μεγάλες και πολλά μοσχεύματα αποβάλλονται από τον οργανισμού του ασθενούς ως ξένα. Σήμερα οι επιστήμονες μπορούν να καλλιεργούν σε εργαστήρια υψηλής τεχνολογίας ανθρώπινες καρδιές, συκώτια, ακόμη και μέλη ολόκληρα. Είναι πιθανό στο προσεχές μέλλον να μπορούμε να κατασκευάσουμε ένα ολόκληρο μέλος έτοιμο να τοποθετηθεί σ’ έναν ασθενή που υπέστη ακρωτηριασμό.
3. ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ: εφαρμογές για την αντιμετώπιση της στειρότητας
Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται συνεχώς οι δυνατότητες για την αντιμετώπιση και θεραπεία ορισμένων, τουλάχιστον, μορφών στειρότητας. Μια από τις τεχνικές αυτές είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση (γονιμοποίηση in vitro – παιδί τους σωλήνα), κατά την οποία ένα ωάριο ενώνεται με ένα σπερματοζωάριο εκτός του σώματος της μητέρας. Η ανάπτυξη της τεχνικής αυτής έχει αποτέλεσμα τη γέννηση χιλιάδων παιδιών σε όλο τον κόσμο από ζευγάρια που, υπό άλλες συνθήκες, δεν θα είχαν καμιά ελπίδα να τεκνοποιήσουν. Η αντιμετώπιση της στειρότητας όμως θα μπορεί να γίνει στο μέλλον με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Αυτό θα γινόταν με την αντικατάσταση του πυρήνα ενός ανθρώπινου ωαρίου με τον πυρήνα ενός ώριμου κυττάρου, όπου υπάρχει το γενετικό υλικό. Το τροποποιημένο έμβρυο θα εμφυτευόταν κατόπιν στη μήτρα μιας γυναίκας, όπου θα αναπτύσσονταν σε νέο άτομο. Μέχρις στιγμής, όμως, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση του ανθρώπου δεν επιτρέπεται σε καμιά χώρα.
4. Βιοτεχνολογία και γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, για την αντιμετώπιση του προβλήματος της πείνας και του υποσιτισμού
Ο υποσιτισμός είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα ειδικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου. Η υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού (αναμένεται να αγγίξει τα 8 δισεκατομμύρια τις επόμενες δεκαετίες) οξύνει το πρόβλημα και κάνει επιτακτική την ανάγκη για εξεύρεση λύσης. Η ισοκατανομή των αγαθών είναι ένα ωραίο ιδανικό, που απαιτεί δραστικές μεταβολές στην παγκόσμια πολιτική και οικονομία. Αυτό προς το παρόν φαίνεται απίθανο, έτσι πολλοί αναζητούν άλλες λύσεις, όπως είναι οι νέες τεχνολογίες γεωργίας και τροφίμων. Πιστεύουν, δηλαδή, ότι η χρήση τεχνολογίας γενετικής τροποποίησης στα τρόφιμα, αν προχωρήσει με σύνεση στις έρευνές της, αν αξιοποιηθεί σωστά και λάβει υπόψη πρωτίστως την ασφάλεια των καταναλωτών, μπορεί να γίνει μια αξιόπιστη λύση για το μέλλον. Είναι σημαντικό οι εξελίξεις να παρακολουθούνται όχι μόνο από εταιρείες, αλλά και από κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς που οφείλουν να αξιολογήσουν τα οφέλη και τους κινδύνους των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων και να προτείνουν ουσιώδεις λύσεις. Η βιοτεχνολογία δεν είναι πανάκεια για την πείνα. Όμως μαζί με τις παραδοσιακές βελτιώσεις, την ορθή γεωργική πρακτική και τη σωστή οικονομική πολιτική, μπορεί να γίνει σημαντικός παράγοντας στην επίτευξη καλλίτερης υγείας και οικονομικής ασφάλειας για όλο τον κόσμο.
5. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ: υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να γίνει κατάχρηση της τεχνολογίας της κλωνοποίησης οπότε οι επιπτώσεις μπορεί να είναι τρομακτικές
Το ενδιαφέρον και η ανησυχία επιστημόνων και μη εστιάζεται στο επίμαχο ζήτημα της κλωνοποίησης του ανθρώπου, που εγείρει πολλά ερωτήματα ηθικής τάξης.Έχουν εκφραστεί φόβοι ότι θα μπορούσαν να παραχθούν ανθρώπινοι κλώνοι με μόνο σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως «δωρητές» οργάνων. Ακόμη, κάποιος πλούσιος θα μπορούσε να πληρώσει για να φτιάξει έναν κλώνο του εαυτού του, ώστε να χρησιμοποιήσει την καρδιά του κλώνου ως μόσχευμα, για ν’ αντικαταστήσει τη δική του άρρωστη καρδιά. Επίσης, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πολύ σύντομα, θα υπάρχει ενδεχομένως η τεχνολογία, για να μπορεί όποιος θέλει να «σχεδιάσει» το παιδί του. Όλα αυτά, μπορεί να ακόμα να είναι, ως ένα σημείο, υποθέσεις επιστημονικής φαντασίας, δημιουργούν ωστόσο ζητήματα ηθικής τάξης, για τα οποία καλό θα ήταν να έχει ο άνθρωπος εκ των προτέρων ξεκάθαρες θέσεις, για ν’ αντιμετωπίσει σωστά τα προβλήματα που θα προκύψουν από τις πολλαπλές δυνατότητες που ανοίγονται μπροστά του από τις γρήγορες και απρόβλεπτες εξελίξεις της Γενετικής.
6. Google Baby: μια ανήκουστη φάμπρικα παραγωγής μωρών (ρεπορτάζ από το τύπο)
Το σεξ ανάμεσα σε μια γυναίκα και έναν άνδρα δεν είναι πλέον ο μόνος τρόπος για να αποκτήσουν παιδί.Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, μια καινούργια φάμπρικα έχει στηθεί: ονομάζεται «μωρά από το ιντερνέτ» και εμπνευστής της είναι ένας ισραηλινός επιχειρηματίας, με ιστορία στην υψηλή τεχνολογία, που υπόσχεται μωρά στα άτεκνα ζευγάρια με ένα απλό κλικ στο ποντίκι του υπολογιστή. Με αυτό το ανήκουστο εμπόριο ασχολείται ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε πρόσφατα σ’ ένα φεστιβάλ κινηματογράφου για θέματα υγείας. Στην ταινία, ο «παραγωγός μωρών» παρέχει στους πελάτες του τη δυνατότητα φτηνής παρένθετης μητέρας από την Ινδία, ως μία οικονομική λύση. Οι ενδιαφερόμενοι επιλέγουν το γενετικό υλικό που προτιμούν και τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνει ο παραγωγός. Η αγορά σπέρματος και ωαρίου γίνεται διαδικτυακά και πολλαπλά έμβρυα παράγονται και καταψύχονται σε υγρό άζωτο. Τα έμβρυα που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του πελάτη μεταφέρονται αεροπορικά στην Ινδία και εμφυτεύονται στις μήτρες ντόπιων παρένθετων μητέρων. Οι πελάτες εμφανίζονται εννιά μήνες αργότερα για το ετοιμοπαράδοτο μωρό τους. Επομένως, η τεχνολογία έχει αναγάγει αυτή τη τόσο σημαντική υπόθεση σε μια πράξη καθαρά εμπορική και η παγκοσμιοποίηση την κάνει οικονομικά προσιτή. Γύρω στα 25.000 ζευγάρια ετησίως αναζητούν λύση στο πρόβλημα τους ταξιδεύοντας στο εξωτερικό. Είναι ο λεγόμενος «τουρισμός γονιμοποίησης». Το Ισραήλ ηγείται σ’ αυτό το ιδιότυπο είδος τουρισμού, έχοντας τις περισσότερες κλινικές στον κόσμο. Σε αντίθεση με τη θετική εκδοχή αυτής της διαδικασίας, τη λεγόμενη «αλτρουιστική αναπλήρωση», όπου η παρένθετη μητέρα δεν αμείβεται για την προσφορά της, στην επαγγελματική αναπλήρωση υπάρχουν συγκεκριμένες ταρίφες για την εννεάμηνη «απασχόληση». Στην Ινδία, για ευνόητους λόγους, υπάρχουν πολύ φιλικά τιμολόγια, γεγονός που εκμεταλλεύτηκε δεόντως ο ισραηλινός επιχειρηματίας, προκειμένου να κάνει πιο ελκυστικό το «πακέτο προσφοράς» στη διεθνή του πελατεία.
7. Άλλοι υποθετικοί κίνδυνοι
Με τις αλλαγές που συμβαίνουν στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας, είναι πολύ πιθανόν, μέσα στις επόμενες δεκαετίες, ο τρόπος της ζωής να μετασχηματιστεί πολύ πιο θεμελιακά απ’ ότι τα προηγούμενα χίλια χρόνια. Μερικοί, μάλιστα, πιστεύουν ότι είναι πολύ πιθανόν, με τις εξελίξεις που συντελούνται στις επιστήμες της Βιολογίας και της Γενετικής, σε χρόνο λιγότερο από αυτόν που αντιστοιχεί σε μια γενιά, θ’ αλλάξει ριζικά ο τρόπος που προσδιορίζαμε τη ζωή και τη σημασία της ύπαρξης. Παγιωμένες αντιλήψεις για τη φύση και τον άνθρωπο, που διάρκεσαν πολλούς αιώνες, είτε μας αρέσει είτε όχι, θα αναθεωρηθούν κάτω από το φως των νέων δεδομένων. Για παράδειγμα, σε λίγα χρόνια οι επιστήμονες πιστεύουν ότι θα υπάρχει η δυνατότητα να γίνονται γενετικές μεταβολές στα ανθρώπινα έμβρυα μέσα στη μήτρα, έτσι ώστε να διορθώνονται τα γονίδια που ευθύνονται για θανατηφόρες ασθένειες και διαταραχές και να ενισχύονται οι ψυχικές ιδιότητες, η συμπεριφορά, η εξυπνάδα και τα ψυχικά γνωρίσματα του εμβρύου. Όταν, λοιπόν, κάτι τέτοιο θα είναι επιστημονικά εφικτό, ποιος γονιός δεν θα ήθελε να είναι στο χέρι του να σχεδιάσει μερικά από τα χαρακτηριστικά των παιδιών παρεμβαίνοντας κατά το δοκούν στην έννοια της κληρονομικότητας, έτσι όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα. Τα παιδιά «κατά παραγγελία» θα στρώσουν το δρόμο για την ανάδυση ενός πολιτισμού της ευγονικής του 21ου αιώνα. Εκφράζονται, ακόμη, φόβοι για το γεγονός ότι, στο πολύ κοντινό μέλλον, οι γενετικές πληροφορίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από εργοδότες, ασφαλιστικές εταιρείες και κυβερνήσεις, με πρόσχημα τον καλύτερο προγραμματισμό της εκπαιδευτικής πολιτικής για παράδειγμα ή των προοπτικών απασχόλησης και άλλα πολλά, τα οποία δεν μπορούμε να τα φανταστούμε σήμερα. Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας, επομένως, μπορεί να φέρει τόσο σημαντικές αλλαγές στην καθημερινή μας ζωή, που να επηρεάσει βαθιά την ατομική και συλλογική μας συνείδηση, το μέλλον του πολιτισμού μας και την ίδια τη βιόσφαιρα. Τα οφέλη και οι κίνδυνοι που απορρέουν από αυτό που ονομάζουμε «έσχατο τεχνολογικό σύνορο» προκαλούν θαυμασμό για τις δυνατότητες που έχει ο άνθρωπος, αλλά προκαλούν και δέος, για τις αλλαγές που μοιραία θα επέλθουν σε όλα τα επίπεδα του πολιτισμού.
8. Προτάσεις για την αξιοποίηση της κλωνοποίησης προς όφελος του ανθρώπου
Η κλωνοποίηση είναι ένα επιστημονικό επίτευγμα που προσφέρει, όπως άλλωστε και πολλά άλλα επιστημονικά επιτεύγματα, εκπληκτικές δυνατότητες. αρκεί βέβαια να αξιοποιηθεί με πνεύμα ουμανισμού. Διατυπώνονται, κατά καιρούς, διάφοροι κανόνες, που πρέπει οπωσδήποτε να τηρηθούν ή σύμφωνα με άλλους, πρέπει να υπάρχει μια κόκκινη γραμμή, την οποία σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να υπερβεί ο άνθρωπος. Αυτοί που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τα ηθικά, κυρίως, ζητήματα που θα προκύψουν, τονίζουν με έμφαση ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο γονίδια. Τα γονίδια είναι βέβαια ένα σύνολο εντολών, που ίσως στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί εύκολα ν’ αντικαταστήσει μ’ έναν αλγόριθμο, αλλά εμείς, οι άνθρωποι, είμαστε κάτι παραπάνω από ένα σύνολο εντολών ή έναν πολύπλοκο έστω αλγόριθμο που προορίζεται για έξυπνους υπολογιστές. Η ανθρώπινη φύση είναι ποικιλόμορφη και το πνεύμα αναντικατάστατο. Άρα η κόκκινη γραμμή βρίσκεται ακριβώς σ’ αυτό το σημείο: η Γενετική, όπως εξάλλου και κάθε επιστήμη, αξίζει να μελετήσει την ανθρώπινη φύση και με αυτό τον τρόπο να την κατανοήσει καλύτερα, η προσπάθεια όμως να την υπερβεί ή να παρέμβει και να την αναδημιουργήσει «διορθώνοντας», υποτίθεται, τα κακώς κείμενα της φύσης, είναι η «ύβρις» (με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου) που δεν ξέρουμε ακόμα το τίμημά της. Το παράδειγμα, λοιπόν, της Γενετικής είναι χαρακτηριστικό και αποδεικνύει την αλήθεια της άποψης που θεωρεί ότι το περιεχόμενο των επιστημών καθώς και οι εφαρμογές τους δεν μπορεί να είναι ουδέτερες αλλά πρέπει να καθορίζονται από τις προτεραιότητες που κάθε φορά θέτει η κοινωνία και που φυσικά δεν μπορεί να είναι αντίθετες με τις βασικές αξίες που δημιούργησαν τον ανθρώπινο πολιτισμό μέχρι σήμερα.
9. Ο φόβος της προόδου: σε καμιά περίπτωση όμως οι φόβοι για μελλοντικές επιπτώσεις δεν θα πρέπει να λειτουργούν ανασταλτικά για την ανάπτυξη και εξέλιξη των επιστημών
Ο άνθρωπος, όπως είπε ο Αριστοτέλης, «φύσει του ειδέναι ορέγεται» και γι’ αυτό ίσως δεν θα πάψει ποτέ ο ν’ αναζητά την αλήθεια για όλα τα ζητήματα με την απόκτηση νέας γνώσης. Ο Ν. Ματσανιώτης, μάλιστα (ιατρός και πρόεδρος της ακαδημίας Αθηνών), πιστεύει ως επιστήμονας ότι καμιά δύναμη δεν μπορεί να σταματήσει την έρευνα με κανόνες επιστημονικής δεοντολογίας και αργά ή γρήγορα ό,τι είναι εφικτό θα επιτευχθεί. Τα όποια νομικά, φιλοσοφικά, θρησκευτικά, ηθικά ή άλλα απαγορευτικά τείχη που ορθώνονται περιστασιακά στη βιολογική έρευνα, θα καταρρεύσουν από την προσφορά που θα έχουν οι έρευνες αυτές στη θεραπεία και αποκατάσταση ανίατων σήμερα βλαβών του ανθρώπινου οργανισμού. Τα ηθικά προβλήματα, αν πραγματικά υπάρχουν και παραμένουν ανεπίλυτα από τους δημιουργούς της προόδου, θα βρεθεί τρόπος ν’ αντιμετωπιστούν. Οι βιολόγοι και οι ιατροί δεν είναι λιγότερο ευφυείς ούτε λιγότερο ηθικοί από τους πολιτικούς ή τους φιλοσόφους. Η ποιότητα του πολιτισμού μας κρίνεται από τη δύναμή του να αφομοιώνει όχι μόνο το παρελθόν αλλά και το μέλλον. Παιδιά, λοιπόν, αυτού του πολιτισμού είναι και τα βιοϊατρικά επιτεύγματα, που μόλις αρχίζουν να ρίχνουν λίγο φως στο μέγα μυστήριο της ζωής. Τις Θερμοπύλες της ελευθερίας δεν τις υπερασπίζονται καλύτερα οι φοβικές προκαταλήψεις αλλά το ελεύθερο πνεύμα του ανθρώπου, που οπλισμένο με τις αξίες του ουμανισμού, δεν θα σταματήσει να δημιουργεί διαρκώς νέα δεδομένα. Με αυτή την έννοια και η κλωνοποίηση και το όποιο άλλο επιστημονικό επίτευγμα θα είναι μια ακόμα θετική δυνατότητα του πολιτισμού μας.
1. Το κρίσιμο και επίμαχο θέμα είναι βεβαίως η κλωνοποίηση του ανθρώπου αλλά υπάρχουν και ευεργετικές εφαρμογές για αυτόν. Επομένως η καλή ή κακή χρήση της κλωνοποίησης είναι πρωτίστως θέμα ανθρώπινης ευθύνης.
Οι απόψεις για το θέμα της κλωνοποίησης, όπως για όλα σχεδόν τα θέματα που ανατρέπουν την πραγματικότητα και δημιουργούν νέα δεδομένα, έχουν δυο πλευρές. Από τη μια, το εκπληκτικό αυτό επίτευγμα της ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ προκαλεί ενθουσιασμό σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι ανοίγονται νέοι δρόμοι για εφαρμογές στην ιατρική έρευνα και τη θεραπεία ασθενειών, από την άλλη όμως προκαλεί δέος και ιδιαίτερη ανησυχία σε όσους πιστεύουν ότι και σ’ αυτό τον τομέα οι εφαρμογές δεν θα περιοριστούν στον ιατρικό τομέα. Παράλληλα, εγείρονται και πολλά σοβαρά ηθικά ζητήματα που βρίσκονται στο επίκεντρο ενός δημόσιου διαλόγου για τις εφαρμογές της κλωνοποίησης που πρέπει να επιτραπούν και για εκείνες που πρέπει να απαγορευτούν με νόμο. Αξιοσημείωτη η θέση του Μ. Ματσανιώτη, προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, που είναι σαφώς θετική. Απορρίπτει βέβαια και αυτός την κλωνοποίηση εμβρύων σε ανθρώπινη μήτρα, κυρίως λόγω των αρνητικών συνεπειών που θα μπορούσε να έχει για τη ζωή των νεογνών, αλλά απορρίπτει ως αβάσιμες και τις ενστάσεις των πολέμιων της κλωνοποίησης πιστεύοντας ότι είναι προϊόντα άγνοιας και αδικαιολόγητου φόβου μπροστά στο άγνωστο. Υποστηρίζει ότι η άγνοια προκαλεί φόβο και δημιουργεί προκαταλήψεις, γι’ αυτό, είναι της γνώμης, ότι πρέπει η κοινωνία να εξοικειώνεται με τα επιτεύγματα της επιστήμης, για να μην τα φοβάται. (μελέτησε το απόσπασμα από το επιστημονικό άρθρο του Μ. Ματσανιώτη στο σχολικό βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗΣ/ έκθεσης σελ. 178)
2. ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ: εφαρμογές στην ιατρική έρευνα και στη θεραπεία ασθενειών
Από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της κλωνοποίησης είναι οι εφαρμογές της στην ιατρική έρευνα και στη θεραπεία ασθενειών. Η κλωνοποίηση, μάλιστα, κυττάρων για τη θεραπεία ιατρικών παθήσεων ονομάζεται θεραπευτική κλωνοποίηση και ρυθμίζεται νομικά. Ήδη σήμερα μπορεί να παραχθεί τεχνητό δέρμα από κλωνοποιημένα κύτταρα για αντιμετώπιση εγκαυμάτων. Επίσης, με την κλωνοποίηση μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά λευχαιμία και ο καρκίνος του μυελού των οστών. Ένας από τους καλύτερους τρόπους, δηλαδή, να υπερνικηθεί αυτή η μορφή καρκίνου είναι ν’ αντικατασταθεί ο μυελός των οστών του ασθενούς. Επειδή όμως είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί δότης με τον κατάλληλο τύπο αίματος, η κλωνοποίηση θα μπορούσε ν’ αλλάξει αυτή την κατάσταση παράγοντας κύτταρα μυελού των οστών που να είναι ιστοσυμβατά με το μυελό των οστών του ασθενούς. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πολύ σύντομα θα μπορούμε να θεραπεύουμε ασθενείς μεταμοσχεύοντας διαφοροποιημένα κύτταρα που θα έχουν καλλιεργηθεί από βλαστοκύτταρα στο εργαστήριο. Έτσι, ασθενείς με εκτεταμένα εγκαύματα, οι πάσχοντες από λευχαιμία ή εκφυλιστικές νόσους του εγκεφάλου και της καρδιάς (πάρκινσον κλπ), θα ωφελούνταν από τη θεραπεία με αντικατάσταση κυττάρων. Η κλωνοποίηση θα μπορούσε να βοηθήσει και σε περιπτώσεις ασθενών που χρειάζονται μόσχευμα (καρδιά, νεφρά, συκώτι κλπ). Οι λίστες αναμονής σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι μεγάλες και πολλά μοσχεύματα αποβάλλονται από τον οργανισμού του ασθενούς ως ξένα. Σήμερα οι επιστήμονες μπορούν να καλλιεργούν σε εργαστήρια υψηλής τεχνολογίας ανθρώπινες καρδιές, συκώτια, ακόμη και μέλη ολόκληρα. Είναι πιθανό στο προσεχές μέλλον να μπορούμε να κατασκευάσουμε ένα ολόκληρο μέλος έτοιμο να τοποθετηθεί σ’ έναν ασθενή που υπέστη ακρωτηριασμό.
3. ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ: εφαρμογές για την αντιμετώπιση της στειρότητας
Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται συνεχώς οι δυνατότητες για την αντιμετώπιση και θεραπεία ορισμένων, τουλάχιστον, μορφών στειρότητας. Μια από τις τεχνικές αυτές είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση (γονιμοποίηση in vitro – παιδί τους σωλήνα), κατά την οποία ένα ωάριο ενώνεται με ένα σπερματοζωάριο εκτός του σώματος της μητέρας. Η ανάπτυξη της τεχνικής αυτής έχει αποτέλεσμα τη γέννηση χιλιάδων παιδιών σε όλο τον κόσμο από ζευγάρια που, υπό άλλες συνθήκες, δεν θα είχαν καμιά ελπίδα να τεκνοποιήσουν. Η αντιμετώπιση της στειρότητας όμως θα μπορεί να γίνει στο μέλλον με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Αυτό θα γινόταν με την αντικατάσταση του πυρήνα ενός ανθρώπινου ωαρίου με τον πυρήνα ενός ώριμου κυττάρου, όπου υπάρχει το γενετικό υλικό. Το τροποποιημένο έμβρυο θα εμφυτευόταν κατόπιν στη μήτρα μιας γυναίκας, όπου θα αναπτύσσονταν σε νέο άτομο. Μέχρις στιγμής, όμως, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση του ανθρώπου δεν επιτρέπεται σε καμιά χώρα.
4. Βιοτεχνολογία και γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, για την αντιμετώπιση του προβλήματος της πείνας και του υποσιτισμού
Ο υποσιτισμός είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα ειδικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου. Η υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού (αναμένεται να αγγίξει τα 8 δισεκατομμύρια τις επόμενες δεκαετίες) οξύνει το πρόβλημα και κάνει επιτακτική την ανάγκη για εξεύρεση λύσης. Η ισοκατανομή των αγαθών είναι ένα ωραίο ιδανικό, που απαιτεί δραστικές μεταβολές στην παγκόσμια πολιτική και οικονομία. Αυτό προς το παρόν φαίνεται απίθανο, έτσι πολλοί αναζητούν άλλες λύσεις, όπως είναι οι νέες τεχνολογίες γεωργίας και τροφίμων. Πιστεύουν, δηλαδή, ότι η χρήση τεχνολογίας γενετικής τροποποίησης στα τρόφιμα, αν προχωρήσει με σύνεση στις έρευνές της, αν αξιοποιηθεί σωστά και λάβει υπόψη πρωτίστως την ασφάλεια των καταναλωτών, μπορεί να γίνει μια αξιόπιστη λύση για το μέλλον. Είναι σημαντικό οι εξελίξεις να παρακολουθούνται όχι μόνο από εταιρείες, αλλά και από κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς που οφείλουν να αξιολογήσουν τα οφέλη και τους κινδύνους των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων και να προτείνουν ουσιώδεις λύσεις. Η βιοτεχνολογία δεν είναι πανάκεια για την πείνα. Όμως μαζί με τις παραδοσιακές βελτιώσεις, την ορθή γεωργική πρακτική και τη σωστή οικονομική πολιτική, μπορεί να γίνει σημαντικός παράγοντας στην επίτευξη καλλίτερης υγείας και οικονομικής ασφάλειας για όλο τον κόσμο.
5. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ: υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να γίνει κατάχρηση της τεχνολογίας της κλωνοποίησης οπότε οι επιπτώσεις μπορεί να είναι τρομακτικές
Το ενδιαφέρον και η ανησυχία επιστημόνων και μη εστιάζεται στο επίμαχο ζήτημα της κλωνοποίησης του ανθρώπου, που εγείρει πολλά ερωτήματα ηθικής τάξης.Έχουν εκφραστεί φόβοι ότι θα μπορούσαν να παραχθούν ανθρώπινοι κλώνοι με μόνο σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως «δωρητές» οργάνων. Ακόμη, κάποιος πλούσιος θα μπορούσε να πληρώσει για να φτιάξει έναν κλώνο του εαυτού του, ώστε να χρησιμοποιήσει την καρδιά του κλώνου ως μόσχευμα, για ν’ αντικαταστήσει τη δική του άρρωστη καρδιά. Επίσης, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πολύ σύντομα, θα υπάρχει ενδεχομένως η τεχνολογία, για να μπορεί όποιος θέλει να «σχεδιάσει» το παιδί του. Όλα αυτά, μπορεί να ακόμα να είναι, ως ένα σημείο, υποθέσεις επιστημονικής φαντασίας, δημιουργούν ωστόσο ζητήματα ηθικής τάξης, για τα οποία καλό θα ήταν να έχει ο άνθρωπος εκ των προτέρων ξεκάθαρες θέσεις, για ν’ αντιμετωπίσει σωστά τα προβλήματα που θα προκύψουν από τις πολλαπλές δυνατότητες που ανοίγονται μπροστά του από τις γρήγορες και απρόβλεπτες εξελίξεις της Γενετικής.
6. Google Baby: μια ανήκουστη φάμπρικα παραγωγής μωρών (ρεπορτάζ από το τύπο)
Το σεξ ανάμεσα σε μια γυναίκα και έναν άνδρα δεν είναι πλέον ο μόνος τρόπος για να αποκτήσουν παιδί.Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, μια καινούργια φάμπρικα έχει στηθεί: ονομάζεται «μωρά από το ιντερνέτ» και εμπνευστής της είναι ένας ισραηλινός επιχειρηματίας, με ιστορία στην υψηλή τεχνολογία, που υπόσχεται μωρά στα άτεκνα ζευγάρια με ένα απλό κλικ στο ποντίκι του υπολογιστή. Με αυτό το ανήκουστο εμπόριο ασχολείται ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε πρόσφατα σ’ ένα φεστιβάλ κινηματογράφου για θέματα υγείας. Στην ταινία, ο «παραγωγός μωρών» παρέχει στους πελάτες του τη δυνατότητα φτηνής παρένθετης μητέρας από την Ινδία, ως μία οικονομική λύση. Οι ενδιαφερόμενοι επιλέγουν το γενετικό υλικό που προτιμούν και τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνει ο παραγωγός. Η αγορά σπέρματος και ωαρίου γίνεται διαδικτυακά και πολλαπλά έμβρυα παράγονται και καταψύχονται σε υγρό άζωτο. Τα έμβρυα που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του πελάτη μεταφέρονται αεροπορικά στην Ινδία και εμφυτεύονται στις μήτρες ντόπιων παρένθετων μητέρων. Οι πελάτες εμφανίζονται εννιά μήνες αργότερα για το ετοιμοπαράδοτο μωρό τους. Επομένως, η τεχνολογία έχει αναγάγει αυτή τη τόσο σημαντική υπόθεση σε μια πράξη καθαρά εμπορική και η παγκοσμιοποίηση την κάνει οικονομικά προσιτή. Γύρω στα 25.000 ζευγάρια ετησίως αναζητούν λύση στο πρόβλημα τους ταξιδεύοντας στο εξωτερικό. Είναι ο λεγόμενος «τουρισμός γονιμοποίησης». Το Ισραήλ ηγείται σ’ αυτό το ιδιότυπο είδος τουρισμού, έχοντας τις περισσότερες κλινικές στον κόσμο. Σε αντίθεση με τη θετική εκδοχή αυτής της διαδικασίας, τη λεγόμενη «αλτρουιστική αναπλήρωση», όπου η παρένθετη μητέρα δεν αμείβεται για την προσφορά της, στην επαγγελματική αναπλήρωση υπάρχουν συγκεκριμένες ταρίφες για την εννεάμηνη «απασχόληση». Στην Ινδία, για ευνόητους λόγους, υπάρχουν πολύ φιλικά τιμολόγια, γεγονός που εκμεταλλεύτηκε δεόντως ο ισραηλινός επιχειρηματίας, προκειμένου να κάνει πιο ελκυστικό το «πακέτο προσφοράς» στη διεθνή του πελατεία.
7. Άλλοι υποθετικοί κίνδυνοι
Με τις αλλαγές που συμβαίνουν στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας, είναι πολύ πιθανόν, μέσα στις επόμενες δεκαετίες, ο τρόπος της ζωής να μετασχηματιστεί πολύ πιο θεμελιακά απ’ ότι τα προηγούμενα χίλια χρόνια. Μερικοί, μάλιστα, πιστεύουν ότι είναι πολύ πιθανόν, με τις εξελίξεις που συντελούνται στις επιστήμες της Βιολογίας και της Γενετικής, σε χρόνο λιγότερο από αυτόν που αντιστοιχεί σε μια γενιά, θ’ αλλάξει ριζικά ο τρόπος που προσδιορίζαμε τη ζωή και τη σημασία της ύπαρξης. Παγιωμένες αντιλήψεις για τη φύση και τον άνθρωπο, που διάρκεσαν πολλούς αιώνες, είτε μας αρέσει είτε όχι, θα αναθεωρηθούν κάτω από το φως των νέων δεδομένων. Για παράδειγμα, σε λίγα χρόνια οι επιστήμονες πιστεύουν ότι θα υπάρχει η δυνατότητα να γίνονται γενετικές μεταβολές στα ανθρώπινα έμβρυα μέσα στη μήτρα, έτσι ώστε να διορθώνονται τα γονίδια που ευθύνονται για θανατηφόρες ασθένειες και διαταραχές και να ενισχύονται οι ψυχικές ιδιότητες, η συμπεριφορά, η εξυπνάδα και τα ψυχικά γνωρίσματα του εμβρύου. Όταν, λοιπόν, κάτι τέτοιο θα είναι επιστημονικά εφικτό, ποιος γονιός δεν θα ήθελε να είναι στο χέρι του να σχεδιάσει μερικά από τα χαρακτηριστικά των παιδιών παρεμβαίνοντας κατά το δοκούν στην έννοια της κληρονομικότητας, έτσι όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα. Τα παιδιά «κατά παραγγελία» θα στρώσουν το δρόμο για την ανάδυση ενός πολιτισμού της ευγονικής του 21ου αιώνα. Εκφράζονται, ακόμη, φόβοι για το γεγονός ότι, στο πολύ κοντινό μέλλον, οι γενετικές πληροφορίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από εργοδότες, ασφαλιστικές εταιρείες και κυβερνήσεις, με πρόσχημα τον καλύτερο προγραμματισμό της εκπαιδευτικής πολιτικής για παράδειγμα ή των προοπτικών απασχόλησης και άλλα πολλά, τα οποία δεν μπορούμε να τα φανταστούμε σήμερα. Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας, επομένως, μπορεί να φέρει τόσο σημαντικές αλλαγές στην καθημερινή μας ζωή, που να επηρεάσει βαθιά την ατομική και συλλογική μας συνείδηση, το μέλλον του πολιτισμού μας και την ίδια τη βιόσφαιρα. Τα οφέλη και οι κίνδυνοι που απορρέουν από αυτό που ονομάζουμε «έσχατο τεχνολογικό σύνορο» προκαλούν θαυμασμό για τις δυνατότητες που έχει ο άνθρωπος, αλλά προκαλούν και δέος, για τις αλλαγές που μοιραία θα επέλθουν σε όλα τα επίπεδα του πολιτισμού.
8. Προτάσεις για την αξιοποίηση της κλωνοποίησης προς όφελος του ανθρώπου
Η κλωνοποίηση είναι ένα επιστημονικό επίτευγμα που προσφέρει, όπως άλλωστε και πολλά άλλα επιστημονικά επιτεύγματα, εκπληκτικές δυνατότητες. αρκεί βέβαια να αξιοποιηθεί με πνεύμα ουμανισμού. Διατυπώνονται, κατά καιρούς, διάφοροι κανόνες, που πρέπει οπωσδήποτε να τηρηθούν ή σύμφωνα με άλλους, πρέπει να υπάρχει μια κόκκινη γραμμή, την οποία σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να υπερβεί ο άνθρωπος. Αυτοί που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τα ηθικά, κυρίως, ζητήματα που θα προκύψουν, τονίζουν με έμφαση ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο γονίδια. Τα γονίδια είναι βέβαια ένα σύνολο εντολών, που ίσως στο μέλλον ο άνθρωπος θα μπορεί εύκολα ν’ αντικαταστήσει μ’ έναν αλγόριθμο, αλλά εμείς, οι άνθρωποι, είμαστε κάτι παραπάνω από ένα σύνολο εντολών ή έναν πολύπλοκο έστω αλγόριθμο που προορίζεται για έξυπνους υπολογιστές. Η ανθρώπινη φύση είναι ποικιλόμορφη και το πνεύμα αναντικατάστατο. Άρα η κόκκινη γραμμή βρίσκεται ακριβώς σ’ αυτό το σημείο: η Γενετική, όπως εξάλλου και κάθε επιστήμη, αξίζει να μελετήσει την ανθρώπινη φύση και με αυτό τον τρόπο να την κατανοήσει καλύτερα, η προσπάθεια όμως να την υπερβεί ή να παρέμβει και να την αναδημιουργήσει «διορθώνοντας», υποτίθεται, τα κακώς κείμενα της φύσης, είναι η «ύβρις» (με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου) που δεν ξέρουμε ακόμα το τίμημά της. Το παράδειγμα, λοιπόν, της Γενετικής είναι χαρακτηριστικό και αποδεικνύει την αλήθεια της άποψης που θεωρεί ότι το περιεχόμενο των επιστημών καθώς και οι εφαρμογές τους δεν μπορεί να είναι ουδέτερες αλλά πρέπει να καθορίζονται από τις προτεραιότητες που κάθε φορά θέτει η κοινωνία και που φυσικά δεν μπορεί να είναι αντίθετες με τις βασικές αξίες που δημιούργησαν τον ανθρώπινο πολιτισμό μέχρι σήμερα.
9. Ο φόβος της προόδου: σε καμιά περίπτωση όμως οι φόβοι για μελλοντικές επιπτώσεις δεν θα πρέπει να λειτουργούν ανασταλτικά για την ανάπτυξη και εξέλιξη των επιστημών
Ο άνθρωπος, όπως είπε ο Αριστοτέλης, «φύσει του ειδέναι ορέγεται» και γι’ αυτό ίσως δεν θα πάψει ποτέ ο ν’ αναζητά την αλήθεια για όλα τα ζητήματα με την απόκτηση νέας γνώσης. Ο Ν. Ματσανιώτης, μάλιστα (ιατρός και πρόεδρος της ακαδημίας Αθηνών), πιστεύει ως επιστήμονας ότι καμιά δύναμη δεν μπορεί να σταματήσει την έρευνα με κανόνες επιστημονικής δεοντολογίας και αργά ή γρήγορα ό,τι είναι εφικτό θα επιτευχθεί. Τα όποια νομικά, φιλοσοφικά, θρησκευτικά, ηθικά ή άλλα απαγορευτικά τείχη που ορθώνονται περιστασιακά στη βιολογική έρευνα, θα καταρρεύσουν από την προσφορά που θα έχουν οι έρευνες αυτές στη θεραπεία και αποκατάσταση ανίατων σήμερα βλαβών του ανθρώπινου οργανισμού. Τα ηθικά προβλήματα, αν πραγματικά υπάρχουν και παραμένουν ανεπίλυτα από τους δημιουργούς της προόδου, θα βρεθεί τρόπος ν’ αντιμετωπιστούν. Οι βιολόγοι και οι ιατροί δεν είναι λιγότερο ευφυείς ούτε λιγότερο ηθικοί από τους πολιτικούς ή τους φιλοσόφους. Η ποιότητα του πολιτισμού μας κρίνεται από τη δύναμή του να αφομοιώνει όχι μόνο το παρελθόν αλλά και το μέλλον. Παιδιά, λοιπόν, αυτού του πολιτισμού είναι και τα βιοϊατρικά επιτεύγματα, που μόλις αρχίζουν να ρίχνουν λίγο φως στο μέγα μυστήριο της ζωής. Τις Θερμοπύλες της ελευθερίας δεν τις υπερασπίζονται καλύτερα οι φοβικές προκαταλήψεις αλλά το ελεύθερο πνεύμα του ανθρώπου, που οπλισμένο με τις αξίες του ουμανισμού, δεν θα σταματήσει να δημιουργεί διαρκώς νέα δεδομένα. Με αυτή την έννοια και η κλωνοποίηση και το όποιο άλλο επιστημονικό επίτευγμα θα είναι μια ακόμα θετική δυνατότητα του πολιτισμού μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου