Γενετική Μηχανική

Τα υπέρ και τα κατά της γενετικής μηχανικής

Η ευγονική παλαιότερα χρησιµοποιούσε βάρβαρα µέσα: στην αρχαία Σπάρτη µια επιτροπή γερόντων αποφάσιζε και οιαποθέτες κατακρήµνιζαν από τον Καιάδα τα δύσµορφα ή µη αρτιµελή βρέφη προκειµένου να είναι βέβαιοι για την ευγονική της οµάδας τους. Τον προηγούµενο αιώνα η αναγκαστική στείρωση χρησιµοποιούνταν για τη «βελτίωση» της ανθρώπινης φυλής και ο Χίτλερ οδήγησε την ευγονική πέρα από τη στείρωση, στη µαζική δολοφονία και τη γενοκτονία. 

Σήµερα, η γενετική επιστήµη και ο τοµέας θεραπείας της υγείας του ανθρώπου έχουν να παρουσιάσουν πολύ σηµαντικά επιτεύγµατα και µας βοηθούν να προλαµβάνουµε µια σειρά εκφυλιστικών νόσων. 

Τι γίνεται όµως όταν προκύπτει µια εµπορική ευγονική;

Όταν η υγεία και η βελτίωσή της έρχονται σε δεύτερη µοίρα και την πρώτη θέση καταλαµβάνουν η κερδοσκοπία, ο ανταγωνισµός και η ιδεολογία της αγοράς στα σύγχρονα καπιταλιστικά συστήµατα;

Όταν παιδιά και γονείς εµπλέκονται στο ατέρµονο κυνήγι της τελειότητας και των προτεινόµενων προτύπων;

Όταν οι γονείς γίνονται «σχεδιαστές» των παιδιών τους και το «κοινωνικό πεπρωµένο» είναι δοσµένο πριν από τη γένεση, χωρίς να αφήνεται στο άτοµο κανένα περιθώριο αυτονοµίας; 

Αυτού του είδους τα ερωτήµατα απασχολούν τον καθηγητή Πολιτικής ∆ιακυβέρνησης στο Πανεπιστήµιο του Χάρβαρντ κ. Μ. Σαντέλ στο έργο του Ενάντια στην τελειότητα. Η ηθική στην εποχή της µηχανικής, όπου µε εύγλωττο και κατανοητό τρόπο δίδει τις απαντήσεις του απευθυνόµενος τόσο στην επιστηµονική κοινότητα όσο και στο ευρύ κοινό. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι οι εξελίξεις στη γενετική κρύβουν και µιαν απειλή: Κάποιοι θα µπορούν να ενισχύουν τα χαρακτηριστικά των παιδιών τους και τα δικά τους επιδιώκοντας να είναι όχι απλώς καλά, αλλά «τα καλύτερα όλων», και µε αυτόν τον τρόπο η πυραµίδα των διακρίσεων θα διατηρείται και θα ενισχύεται. Μέσα από τη νεοφιλελεύθερη ευγονική οι τάξεις που θεωρούν ότι τα προνόµιά τους κινδυνεύουν θα φροντίσουν να εκµεταλλευτούν τα οφέλη της εµβιοµηχανικής και να ενισχυθούν σύµφωνα µε τα ισχύοντα κοινωνικά πρότυπα (και να φθάσουν, ίσως, στην απανθρωποποίηση), ενώ οι µη ενισχυµένοι φτωχοί δεν θα µπορούν. Η ελεύθερη αγορά εισβάλλει, τονίζει ο Σαντέλ, σε θέµατα που σχετίζονται µε τη φυσική και κοινωνική αναπαραγωγή του ατόµου και τα φυσικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων εµπορευµατοποιούνται. 

Ο καθηγητής εκφράζει τους φόβους του ότι κινδυνεύουµε να ζήσουµε σε µια κοινωνία όπου οι γονείς θα αισθάνονται υποχρεωµένοι να ξοδεύουν περιουσίες προκειµένου να κάνουν τα εντελώς υγιή παιδιά τους τελειότερα. Αυτή η ευγονική που δεν αποβλέπει στη θεραπεία αλλά σε ένα ατέρµονο κυνήγι της τελειότητας αποτελεί ηθικό ζήτηµα, σύµφωνα µε τον συγγραφέα ο οποίος αναρωτιέται αν η προσπάθεια των γονέων να ενισχύσουν τα παιδιά τους µέσω της γενετικής µηχανικής µοιάζει µε την εκπαίδευση και την εξάσκηση (πράγµα ενδεχοµένως καλό) ή µε την ευγονική (πράγµα ενδεχοµένως κακό). 

Σε µια εποχή που οι πολιτικές πρόληψης και οι πρακτικές θετικών διακρίσεων υπέρ των ευπαθών κοινωνικών οµάδων µαραζώνουν και υφίστανται ήδη ταξικές και κοινωνικές ανισότητες στον χώρο της υγείας, οι ανισότητες αυτές επεκτείνονται και στη φυσική αναπαραγωγή. Για τον Σαντέλ η νέα ευγονική αποτελεί τη σύγχρονη ιστορία κοινωνικής στρωµάτωσης στον ύστερο καπιταλι σµό, η οποία και θέτει διλήµµατα για τη δηµοκρατία, την αυτονοµία και την κοινωνική αλληλεγγύη των ανθρώπων. Ο ίδιος µας θυµίζει τις πρακτικές του πρωθυπουργού της Σιγκαπούρης Λι Κουάν Γιου, ο οποίος κατά τη δεκαετία του 1980 ενθάρρυνε τους αποφοίτους πανεπιστηµίων να παντρευτούν και να αποκτήσουν παιδιά, ενώ ταυτόχρονα το κράτος πρόσφερε 4.000
δολάρια σε γυναίκες χαµηλού εισοδήµατος και σε γυναίκες χωρίς απολυτήριο λυκείου ως προκαταβολή για την αγορά διαµερίσµατος, υπό τον όρο ότι θα ήταν διατεθειµένες να στειρωθούν.

Η ιατρική και τα συµφέροντα

Η ιατρική, η οποία κανονικά διέπεται από τον κανόνα της αποκατάστασης και διατήρησης των φυσικών ανθρωπίνων λειτουργιών που συνιστούν την υγεία, σήµερα κινδυνεύει να µπει στην υπηρεσία συµφερόντων και κατοχύρωσης προνοµίων των οµάδων που κυριαρχούν.

 Το θεµελιώδες όµως ερώτηµα το οποίο απασχολεί τον Σαντέλ δεν είναι πώς θα διασφαλιστεί η ισότιµη πρόσβαση στην ενίσχυση, αλλά αν θα πρέπει να επιδιώκεται. «Πρέπει άραγε να αφιερώσουµε τη βιοτεχνολογική επινοητικότητά µας στη θεραπεία της ασθένειας και στην αποκατάσταση της υγείας των πασχόντων ή πρέπει να επιζητούµε τη βελτίωση της τύχης µας µέσα από τον επανασχεδιασµό του σώµατος και του νου µας; Αν η γενετική µηχανική µάς επέτρεπε να αντικαταστήσουµε την τύχη µε την επιλογή, ο χαρισµατικός χαρακτήρας των ανθρωπίνων δυνάµεων και επιτευγµάτων θα υποχωρούσε, και µαζί τους ίσως η ικανότητα να βλέπουµε τους εαυτούς µας να µοιράζονται ένα κοινό πεπρωµένο. Οι πετυχηµένοι θα έτειναν ακόµη περισσότερο απ’ ό,τι τώρα να θεωρούν τους εαυτούς τους αυτοδηµιούργητους και αυτάρκεις, άρα εξ ολοκλήρου υπεύθυνους για την επιτυχία τους, ενώ οι άνθρωποι που βρίσκονται στον πάτο της κοινωνίας δεν θα θεωρούνταν µειονεκτούντες, και εποµένως άξιοι κάποιου βαθµού αποζηµίωσης, αλλά απλώς απροσάρµοστοι, και εποµένως άξιοι ευγονικής επιδιόρθωσης» (σελ. 109).

Ο Σαντέλ πιστεύει ότι θα πρέπει να καλλιεργήσουµε µια πλατύτερη εκτίµηση της ζωής που θα διέπεται από σεβασµό προς αυτή. Η γενετική µηχανική που δηµιουργεί προσχεδιασµένα µωρά είναι η έσχατη έκφραση της ύβρεως και σηµατοδοτεί την έλλειψη δέους προς τη ζωή ως δώρο.