ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ’

ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2010

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ

ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Όταν εξαφανίστηκαν οι μετανάστες

«Χθες το πρωί, θα ήταν η ώρα επτά, αποφάσισα να

αγοράσω ένα τουφέκι για να πυροβολήσω νέγρους.

Όμως πρώτα ήθελα ένα φρέσκο χυμό πορτοκαλιού. Μόνο

που στην κουζίνα τα πορτοκάλια είχαν τελειώσει. «Περού!»,

φώναξα. Τίποτα. Έψαξα παντού την Περουβιανή υπηρέτρια,

ακόμη και κάτω από τη σκάλα όπου την έχουμε

εγκαταστήσει. Τίποτα. Αναρωτήθηκα: λες η Πάολα να της

έδωσε και άλλο ρεπό, παρ’ όλο που της δώσαμε ένα πέρυσι;

Όμως η γυναίκα μου κοιμόταν. Έτσι αποφάσισα να πάρω

πρωινό στην καφετέρια. Μετά, είπα, θα πάω ν’ αγοράσω το

τουφέκι. Και η αγορά είναι στη γωνία, θα πάρω και

πορτοκάλια.

Στην καφετέρια μου είπαν ότι τα πορτοκάλια είχαν

τελειώσει. Απ’ έξω δεν υπήρχε ούτε μία Τσιγγάνα. Με

τόσες ελεημοσύνες που τους δώσαμε στις γιορτές, δεν θα

έχουν γυρίσει ακόμη από τις διακοπές τους, σκέφτηκα. Είναι

όλοι τους βαθύπλουτοι, αυτοί οι Τσιγγάνοι. Αλλά τώρα που

θα αγοράσω το τουφέκι, είπα στον εαυτό μου, θα μπορώ να

πυροβολώ αυτούς. Ή μπορείς να πυροβολείς μόνο τους

νέγρους; Πρέπει να ενημερωθώ. Όταν βγήκα στην πλατεία

της αγοράς, κατευθύνθηκα προς τον πάγκο όπου ψωνίζει η

γυναίκα μου. Όμως ο πάγκος δεν ήταν εκεί. Ούτε η αγορά.

Πήγα στον εφημεριδοπώλη. Συγνώμη, η αγορά; Τι τα

θέλετε, μου απάντησε, σ’ αυτή τη χώρα δεν λειτουργεί

τίποτε πλέον. Σκεφτείτε ότι ακόμη περιμένω τις εφημερίδες.

Θα τις διαβάζει ο διανομέας, αστειεύτηκα. Όχι, ο διανομέας

που μου τις φέρνει είναι Ρουμάνος, προτιμάει τις

ρουμάνικες, απάντησε εκείνος.

Πήγα στο οπλοπωλείο. Όμως ο ιδιοκτήτης, αντί να το

ανοίγει, το έκλεινε. Τι θέλετε, με ρώτησε. Ένα τουφέκι για

να πυροβολώ νέγρους του απάντησα. Μου έδειξε τις άδειες

βιτρίνες. Κατάλαβα, χαμογέλασα. Πότε θα έρθουν τα

καινούργια; Ακούστε, μου εξήγησε, τη νύχτα έφυγαν όλοι

οι νέγροι και κατά συνέπεια τα εργοστάσια τουφεκιών

έκλεισαν˙ χωρίς νέγρους, το να πυροβολείς νέγρους έγινε

μια ουτοπία. Όπως και ο χυμός πορτοκαλιών, μουρμούρισα.

Όμως, πρόσθεσα, πρέπει να ενημερωθώ: ίσως να μπορεί

κανείς να πυροβολεί Τσιγγάνους, Ρουμάνους, Μαρικινούς.

Δεν τα μάθατε; μου απάντησε εκείνος, εξαφανίστηκαν κι

αυτοί. Κρίμα, είπα και εγώ. Κρίμα, είπε εκείνος.

Στεναχωρημένος, κατευθύνθηκα προς το σπίτι. Και τότε με

κυρίευσε ένα πολύ κακό προαίσθημα. Μόνο εκείνη τη

στιγμή κατάλαβα το νόημα μιας φράσης που είχα διαβάσει

σ’ ένα τοίχο αρκετά χρόνια πριν: ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ, ΣΑΣ

ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΜΗ Μ’ ΑΦΗΝΕΤΕ ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΟΥΣ

ΙΤΑΛΟΥΣ.»

(Απόσπασμα από άρθρο του Ιταλού συγγραφέα Τζουζέππε Κουλίκια

στην εφημερίδα «Λα Στάμπα». Αυτό το μήνα(Ιανουάριος 2010), κάτοικοι

του Ροζάρνο της Καλαβρίας επιτέθηκαν με τις ευλογίες της Μαφίας σε

μετανάστες, πυροβολώντας τους με καραμπίνες)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο σε 60-80 λέξεις

παραλείποντας τα υποκειμενικά σχόλια.

25 Μονάδες

Β1. «Μετανάστες…Ιταλούς»: Σε ποιες διαχρονικές απόψεις

θα καταλήγατε αναλύοντας το συγκεκριμένο χωρίο; (60-90

λέξεις).

10 Μονάδες

Β2. Συχνά στο γραπτό λόγο χρησιμοποιείται ο ευθύς λόγος.

Αφού δώσετε 2 περιπτώσεις ευθύ λόγου να αιτιολογήσετε

την επιλογή του συγγραφέα.

10 Μονάδες

Β3. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (παραγωγική –

επαγωγική) του κειμένου; Να τεκμηριώσετε σύντομα την

απάντησή σας.

Μονάδες 5

Β4. Να βρείτε 5 παράγωγα και 5 σύνθετα για τις λέξεις:

έδωσε, τελειώσει, λειτουργεί, έφυγαν, μάθατε.

Μονάδες 10

Γ. Στο κατώφλι του 21ου αιώνα φαίνεται πως οι διακρίσεις

ακόμα υπάρχουν, αναστέλλοντας την ολοκλήρωση και την

πρόοδο της κοινωνίας. Πώς οι σύγχρονες συνθήκες ζωής και

ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων τις συντηρούν και ποιες

προτάσεις θα κάνατε για την εξάλειψή τους; Οι απόψεις σας

θα καταγραφούν σε άρθρο με τίτλο «Ανοιχτή κοινωνία».

Μονάδες 40

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζόμενους)

1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά

(ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα). Τα θέματα να μην

τα αντιγράψετε στο τετράδιο. Τα σχήματα που θα

χρησιμοποιήσετε στο τετράδιο μπορούν να γίνουν και

με μολύβι.

2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος

των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν.

Καμιά άλλη σημείωση δεν επιτρέπεται να γράψετε.

Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το

τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα, τα οποία και θα

καταστραφούν μετά το πέρας της εξέτασης

3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα.

4. Διάρκεια εξέτασης: Τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των

φωτοαντιγράφων.

5. Χρόνος δυνατής αποχώρησης : Μια (1) ώρα μετά τη

διανομή των φωτοαντιγράφων.

KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΕΛ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ’

ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2010

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ

ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Το κείμενο περιγράφει την καθημερινότητα χωρίς την

παρουσία μεταναστών. Αρχικά, ο αρθρογράφος εκφράζει

απερίφραστο μίσος για τους μετανάστες και δηλώνει την

πρόθεσή του να ασκήσει βία σε βάρος τους. Αλλά μέσα από

την παρατήρηση της καθημερινής ζωής συνειδητοποιεί την

απουσία τους από την κοινωνία. Η οικιακή βοηθός, οι

πωλητές, οι εργάτες, όλοι αλλοδαποί, έχουν εξαφανιστεί.

Κατά συνέπεια οι εθνικιστικές του τάσεις εξαλείφονται και

ο αρθρογράφος αντιλαμβάνεται τη σημαντική προσφορά

των μεταναστών στην κοινωνική ζωή και αναθεωρεί την

εμπαθή του στάση σε βάρος τους.

Β.1. Στις περισσότερες κοινωνίες η παρουσία μεταναστών

προκαλεί τάσεις ξενοφοβίας. Οι μετανάστες γίνονται τα

εξιλαστήρια θύματα. Τους καταλογίζονται τα κακώς

κείμενα της κοινωνίας και πολλοί επιθυμούν την εκδίωξή

τους, ακόμα και με βίαιους τρόπους. Παρόλα αυτά,

εξετάζοντας πιο ουσιαστικά το θέμα της μετανάστευσης

παρατηρεί κανείς πως η προσφορά τους στην κοινωνική ζωή

είναι μεγάλη και ότι για τη δυσλειτουργικότητα μιας

κοινωνίας ευθύνονται όλοι, ανεξαιρέτως εθνικότητας. Ισως

βέβαια, καμια φορά, οι ίδιοι οι γηγενείς, κάνοντας

κατάχρηση των ελευθεριών τους, εξελίσσονται σε

χειρότερους εχθρούς για τη χώρα τους.

Β.2. Στο κείμενο υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις ευθύ

λόγου. Ενδεικτικά αναφέρονται δύο:

1. "Τι τα θέλετε;" μου απάντησε, "σ'αυτή τη χώρα δεν

λειτουργεί τίποτε πλέον."

2. "Δεν τα μάθατε;" μου απάντησε εκείνος, "εξαφανίστηκαν

κι αυτοί."

Σε ένα κείμενο, όπως το άρθρο, ο ευθύς λόγος χαρίζει

αμεσότητα και ζωντάνια. Οι θέσεις του συγγραφέα

αποδίδονται πιο ρεαλιστικά κι έτσι είναι πιο πειστικές.

Β.3. Η συλλογιστική πορεία του κειμένου είναι επαγωγική.

Ο συγγραφέας καταγράφει προσωπικές εμπειρίες από την

καθημερινή του ζωή "Χθες το πρωί...πολύ κακό

προαίσθημα" για να καταλήξει στη διατύπωση μια άποψης

με γενικό περιεχόμενο "Μόνο εκείνη τη στιγμή...μόνο με

τους Ιταλούς".

Β.4. Ζητείται ένα παράγωγο και ένα σύνθετο για καθεμιά

από τις υπογραμμισμένες λέξεις

έδωσε: δόση, αιμοδοσία

τελειώσει: τέλος__________, ατελέσφορος

λειτουργεί: λειτουργία, δυσλειτουργικός

έφυγαν: φυγάς, προσφυγή

μάθατε: μάθηση, αμάθεια

Γ. Ζητείται από τους εξεταζόμενους να γράψουν άρθρο.

Είναι επιβεβλημένος ο τίτλος. Ως προς το περιεχόμενο είναι

θεμιτή η χρήση παραδειγμάτων για επικαιροποίηση του

θέματος, αρκεί αυτά να είναι αντιπροσωπευτικά, να

καταγράφουν δηλαδή γενικές τάσεις της κοινωνίας. Ως πρός

τη γλώσσα και το ύφος θα πρέπει να διακρίνονται από

απλότητα και αμεσότητα προς τον αναγνώστη.

"Ανοιχτή κοινωνία"

Μετανάστες, άτομα με αναπηρίες, άτομα με

αποκκλίνουσα εμφάνιση και συμπεριφορά, χρήστες τοξικών

ουσιών, είναι μερικές μόνο από τις κοινωνικές ομάδες που

υφίστανται διακρίσεις από το σύνολο. Οι διακρίσεις είναι

αποτέλεσμα του ρατσισμού που βιώνουν άνθρωποι και

ομάδες και προκαλούν πλείστα προβλήματα στην κοινωνική

ζωή. Δύσκολο να δεχτεί κανείς πως υπάρχουν διακρίσεις σε

μια, κατά τ'άλλα, ευνομούμενη κοινωνία που ασπάζεται

όλες τις αρχές για το σεβασμό της προσωπικότητας του

ατόμου. Αποτελούν όμως μια δυσάρεστη πραγματικότητα

και αν δεν εξαλειφθούν, τότε θέτουν σε σοβαρούς κινδύνους

την ομαλότητα της κοινωνικής ζωής.

Αναζητώντας το γιατί υπάρχουν διακρίσεις,

καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως αυτές έχουν εδραιωθεί

στην κοινωνία εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων που

επιδρούν τόσο στην ψυχολογία του ατόμου όσο και στη

νοοτροπία του συνόλου.

Πιο συγκεκριμένα:

- Στερεότυπες αντιλήψεις και προκαταλήψεις

μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά. Αντιλήψεις για το τι

είναι "κοινωνικώς ορθό" επικρατούν σε κάθε κοινωνία,

παρόλο που οι περισσότερες από αυτές δεν έχουν λογικά

ερείσματα (π.χ. τα άτομα με αναπηρία δεν είναι ικανά να

εργαστούν σε μια αναταγωνιστική θέση εργασίας).

- Αυτες τις αντιλήψεις καλλιεργεί και συντηρεί η κοινή

γνώμη, που αν και δεν είναι πάντοτε αντιπροσωπευτική,

ωστόσο η γενική εντύπωση που προκαλεί στα μέλη μιας

κοινωνίας είναι καθοριστική για το πώς θα διαμορφώσει το

άτομο το αξιολογικό του σύστημα και τον τρόπο με τον

οποίο βλέπει τον εαυτό του σε σύγκριση με τους άλλους.

- Φυσικά την κοινή γνώμη διαμορφώνουν τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης και γενικότερα όλοι οι φορείς

κοινωνικοποίησης του ατόμου (οικογένεια, σχολείο,

κοινωνικός lCδώ(DΖ_i_περίγυρος) που άμεσα ή έμμεσα ασκούν μεγάλη

επίδραση στα μέλη της κοινωνίας, ιδίως στους νέους.

- Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί πως η δύναμη της

μάζας είναι πολύ μεγάλη και η ανάγκη του ανθρώπου να

είναι αποδεκτός από την κοινωνία που ζει τον ωθεί να

πιστέψει στα κοινωνικά στερεότυπα, ακόμη κι αν δεν

συμφωνεί με αυτά σε απόλυτο βαθμό, μόνο και μόνο για να

μην αισθανθεί ότι αποκκλίνει έναντι αυτού που πιστεύει το

σύνολο και περιθωριοποιηθεί. Έχουν καταγραφεί

περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν υποστεί διακρίσεις, έχουν

βιώσει το κοινωνικό περιθώριο και για να αποφύγουν ένα

τέτοιο ενδεχόμενο μελλοντικά αποκρύπτουν από τον

περίγυρό τους το χαρακτηριστικό τους εκείνο που τους

διαφοροποιεί, άρα τους οδηγεί και στη διάκριση. Με αυτό

το στοιχείο τονίζουμε την καθοριστική επίδραση της

μαζοποίησης στη νοοτροπία και τη συμπεριφορά των

ανθρώπων.

- Η θρασυδειλία του ανθρώπου, η τάση του να υποβαθμίζει

όποιους θεωρεί κατώτερους είναι ένας ακόμη λόγος που

οδηγεί στις διακρίσεις. Τα άτομα που είναι θύματα

διακρίσεων συνήθως ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες, δεν

εκφράζουν το "γενικό κανονα" και είναι δύσκολο γι' αυτά

να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους μιας και η φωνή τους

στην κοινωνία δεν είναι τόσο ισχυρή όσο της πλειοψηφίας.

- Τα επίπεδα ανεκτικότητας απέναντι στους "άλλους", τους

"διαφορετικούς" δεν είναι τόσο υψηλά, όσο θα περίμενε

κανείς σε μια κοινωνία δημοκρατική. Η διαφορετικότητα

πολλές φορές λειτουργεί αποτρεπτικά για την ομαλή

κοινωνική ένταξη. Η κοινωνία συνήθως απομονώνει τους

ανθρώπους που εμφανίζουν κάποιο στοιχείο

διαφορετικότητας έναντι του συνόλου.

- η διάκριση είναι αποτέλεσμα του φόβου που προκαλεί η

αμάθεια.

Οι διακρίσεις λειτουργούν ανασταλτικά της εξέλιξης

μιας κοινωνίας. Περισσότερο οδηγούν σε οπισθοδρόμηση

και σε εποχές που έχουν περάσει στην ιστορία πια. Συνεπώς,

αν θέλουμε να ατενίζουμε το μέλλον με αισιοδοξία, θα

πρεπεί να επιστρατευτούν οι δυνάμεις όλης της κοινωνίας

για την υπέρβαση των διακρίσεων.

- Πρώτα πρώτα η πολιτεία πρεπεί να εξασφαλίσει ίσες

ευκαιρίες για όλες τις κοινωνικές ομάδες. Αυτό δεν πρέπει

να μείνει μόνο μια θεωρητική διακήρυξη. Θα πρέπει να

υλοιποιηθεί με την παροχή ανέσεων και κινήτρων προς όλες

τις κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν προβλήματα

ένταξης και παραγωγικότητας. Η αξιοκρατία και η ισονομία

πρέπει να είναι για όλους.

- Προς την κατεύθυνση αυτή συμβάλλει επίσης η επιβολή

ποινών σε όσους εσκεμμένα και κατάφωρα καταπατούν τα

δικαιώματα συνανθρώπων τους. Ίσως οι διακρίσεις σε

πολλες περιπτώσεις συνεχίζονται επειδή το κράτος είναι

ανεκτικό στις ρατσιστικές συμπεριφορές.

- Το εκπαιδευτικό σύστημα με τη σειρά του μπορεί να

μυήσει τους νέους στην αρετή της ανεκτικότητας. Η

συνύπαρξη στο σχολείο παιδιών με διαφορετικές καταβολές

και η καλλιέργεια του διαλόγου και του σεβασμού προς τον

άλλο θα καταστήσει την ισοτιμία ως το βασικό στοιχείο των

κοινωνικών σχέσεων.

- Διαφημιστικά μηνύματα με κοινωνικό περιεχόμενο

ευαισθητοποιούν την κοινή γνώμη και ενημερώνουν πάνω

σε κοινωνικά θέματα, για πολλά από τα οποία επικρατεί

άγνοια.

- Η τέχνη μπορεί μέσα από τα έργα της να συνδυάσει την

αισθητική με το κοινωνικό μήνυμα. Η ανθρωποκεντρική της

διάσταση λειτουργεί πιο αποτελεσματικά και πιο άμεσα,

φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά γκρεμίζοντας τα "τείχη"

που ανυψώνονται σε μια κοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.

- Τέλος, πρέπει να γίνει κατανοητό σε όλους ότι αφού ο

καθένας θέλει να είναι σεβαστός ως προσωπικότητα και να

αναγνωρίζεται η αξία του, το ίδιο θα πρέπει να επιδιώκει και

για το συνάνθρωπό του. Αν δεν είμαστε ανεκτικοί απέναντι

στη διαφορετικότητα του άλλου, τότε ίσως κάποια στιγμή κι

εμείς υποστούμε την κοινωνική διάκριση. Η κοινωνία είναι

ο φυσικός χώρος του ανθρώπου και γι'αυτό πρέπει να είναι

σε όλους προσβάσιμη και ανοιχτή. Η συμβολή καθενός από

εμάς είναι ξεχωριστή και μοναδική και μέσα από τη

σύνθεση των διαφορετικών στοιχείων θα προκύψει η

πραγματική ευτυχία για τους ανθρώπους.

Σημείωση: Το θέμα είναι γενικό και αναφέρεται στις

διακρίσεις. Κατά συνέπεια η μονομερής ανάπτυξη κάποιου

ερωτήματος (π.χ. έμφαση στη μετανάστευση-στο φυλετικό

ρατσισμό) δεν θα οδηγούσε σε επαρκή και πειστική

προσέγγιση Φροντιστήριο Ορόσημο 1

Ενδεικτικές απαντήσεις στο μάθημα της

Νεοελληνικής Γλώσσας Γενικής Παιδείας

Α. Ο συγγραφέας εκφράζει τη στάση του απέναντι στην ελληνική παράδοση. Επιση-

μαίνει ότι αυτή δέχτηκε επιδράσεις τόσο από την Ανατολή όσο και από τη Δύση και

αποτέλεσε τη βάση για την αφομοίωση αντίρροπων στοιχείων. Καθοριστική υπήρξε η

επίδρασή της στη διαμόρφωση της πνευματικής πορείας του ίδιου. Του έδωσε τη δύ-

ναμη να ξεπεράσει τις δυσκολίες της μοίρας και να κατανοήσει ότι αποτελεί το στή-

ριγμα κάθε έθνους και αναπόσπαστο κομμάτι της υπόστασής του. Στη συνέχεια πα-

ραθέτει την άποψη εκείνων που πιστεύουν ότι καθετί από το παρελθόν είναι στοιχείο

αναχρονιστικό και ξεπερασμένο, που έρχεται σε αντίθεση με την πρόοδο και την εξέ-

λιξη. Τέτοιες αντιλήψεις, κατά την άποψη του Σεφέρη, υποβαθμίζουν την ίδια την

αξία του ανθρώπου.

Β1 Τίποτα δε γεννάται από το μηδέν, αξίωμα από το οποίο δεν εξαιρούνται ούτε τα

έθνη. Οι βάσεις και τα θεμέλια ενός έθνους είναι η παράδοση, η κληρονομιά του και

η δική μας παράδοση είναι πλούσια, από ένδοξες αλλά και τραγικές στιγμές. Η ιστο-

ρία μας βρίθει από τέτοια παραδείγματα, προδοσίες, διχασμοί, παραλείψεις και ιδιο-

τέλειες, οδήγησαν σε τεράστιες συμφορές και φριχτούς πολέμους. Αυτές οι στιγμές

όμως συναποτελούν τη φυσιογνωμία μας ως λαού. Αξιολογώντας και αξιοποιώντας

τις μπορούμε να έχουμε ελπίδα για το μέλλον του έθνους μας.

B2 α) Παράδειγμα πρώτο: Παράγραφος πρώτη «Σας παρακαλώ να με συγχωρείτε

που μνημονεύω εδώ προσωπικές μου εμπειρίες».

Παράδειγμα δεύτερο: Παράγραφος πρώτη «Αυτός ο κόσμος όλος μαζί μου

έδωσε το συναίσθημα πως δεν είναι αδέσποτη μονάδα ένα άχερο στο αλώνι .»

Β2 β) Παράδειγμα πρώτο: Παράγραφος πρώτη «Σαν την καλαμιά στον κάμπο.»

Παράδειγμα δεύτερο: Παράγραφος πρώτη «ένα άχερο στ’ αλώνι .»

Παράδειγμα τρίτο: Παράγραφος δεύτερη «Η παράδοση είναι λοιπόν ένα πε-

ριττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί.»

B3. Οι εφευρέσεις, όπως αυτή του τηλεφώνου άλλαξαν ριζικά τη ζωή του ανθρώπου.

Κάθε εμπειρία συμβάλλει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ατόμου.

Ο άνθρωπος συνηθίζει να αμφιταλαντεύεται ως προς τη λήψη δύσκολων αποφά-

σεών.

Η εθνική μας φυσιογνωμία κινδυνεύει από τον τεχνοκρατικό πολιτισμό.

Οι κρίσεις πανικού σε δύσκολες καταστάσεις δυσχεραίνουν την αντιμετώπιση

των προβλημάτων.

Β4 α) σταυροδρόμι: διάδρομος

β) αποκαλυπτικές: προκάλυμμα

γ) βιολογικά: παράλογο

δ) παράδοση: κατάδοση

ε) υπόδικη: καταδίκη

Γ.

Προσφώνηση

Κυρίες και κύριοι

Πρόλογος

Με αφορμή την εκδήλωση του Δήμου μας με θέμα την παράδοση συγκεντρωθήκαμε

για να τονίσουμε τη σημασία της και να σκιαγραφήσουμε τους λόγους για τους οποί-

ους οι νέοι σήμερα έχουν απομακρυνθεί από αυτήν. Η παράδοση

2 Φροντιστήριο Ορόσημο

• αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας

• συμβάλλει στην αποφυγή σφαλμάτων

• διασφαλίζει την εθνική συνείδηση και συντελεί στη διατήρηση της εθνικής

ταυτότητας

• μεταλαμπαδεύει αξίες του παρελθόντος και κληροδοτεί ηθικές αξίες

• ενισχύει τη δημοκρατία κι επηρεάζει τις Τέχνες.

Κύριο μέρος

Α΄ Ζητούμενο

Αίτια απομάκρυνσης των νέων απ’ την παράδοση.

• Το χάσμα γενεών και ο γενικότερος αρνητισμός των νέων.

• Ο λανθασμένος τρόπος γνωστοποίησης της στους νέους μέσω της οικογένειας

και της παιδείας.

• Η στροφή προς την ύλη, λόγω του υλικού ευδαιμονισμού και του τεχνοκρατι-

κού πνεύματος της εποχής.

• Η γενικότερη κρίση αξιών και κοινωνικών θεσμών.

• Η ξενομανία, ο μιμητισμός ξένων προτύπων, που με τη συμβολή και του του-

ρισμού αλλοιώνουν και την εθνική μας φυσιογνωμία.

• Η διαφήμιση που με την προβολή ξενόφερτων στοιχείων οδηγεί στην αλλο-

τρίωση

• Η αστικοποίηση και το πνεύμα διεθνισμού που συντελεί στην αποστροφή από

την παράδοση.

Β΄ Ζητούμενο

Τρόποι επανασύνδεσης των νέων με την παράδοση

Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο η στείρα προσκόλληση στο παρελθόν όσο και η παθη-

τική αποδοχή ξενόφερτων δεδομένων και αρχών ζωής καθιστούν αβέβαιη τη διατή-

ρηση της αυθεντικότητας και της μοναδικότητας ενός έθνους. Είναι ανάγκη επομένως

οι νέοι αλλά και όλοι οι νεοέλληνες να τηρήσουν μια «μέση στάση».

Συγκεκριμένα:

1. Να γνωρίσουν, να σεβαστούν και να αγαπήσουν τα δημιουργικά να επιβιώ-

σουν στοιχεία της ελληνικής παράδοσης και να τροποποιήσουν ή να αρνηθούν

τα υπόλοιπα.

2. Να ενστερνιστούν ύστερα από υπεύθυνη κριτική σκέψη τα προτεινόμενα αλ-

λοεθνή πρότυπα ζωής, τα οποία είναι δυνατόν να προσαρμοστούν στα ελληνι-

κά δεδομένα.

3. Επιβάλλεται οι νέοι να εκπαιδευτούν στο να διαφυλάσσονται από τη διαστρέ-

βλωση ή την εμπορευματοποίηση της παράδοσης. Ιδιαίτερα στη χώρα μας,

μια κατεξοχήν τουριστική χώρα, που βάλλεται από ξένες επιρροές.

4. Σ’ αυτή την προσπάθεια κρίνεται εξαιρετικά σημαντικός ο ρόλος του σχολεί-

ου αλλά και όλων των φορέων παιδείας (πολιτεία-τοπική αυτοδιοίκηση, Μ-

ΜΕ).

Σε ό,τι αφορά το Σχολείο απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη μουσειακής-μνημειακής παι-

δείας.

Ενδεικτικές προτάσεις:

• Σύνδεση των μνημείων με τη διδασκαλία μαθημάτων όπως ιστορία, γεωγρα-

φία, θρησκευτικά.

• Οργανωμένες επισκέψεις σε μνημεία και μουσεία.

• Πολιτιστικές ανταλλαγές με άλλες Ελληνικές και Ευρωπαϊκές πόλεις.

Επίλογος

Φροντιστήριο Ορόσημο 3

Τελειώνοντας ας μην ξεχνάμε ότι η παράδοση κάθε λαού προτείνει δεδομένα και

πρότυπα προς μίμηση και προς αποφυγή. Εκτός από αυτό η παράδοση ενισχύει την

εθνική συνείδηση και ταυτότητα ενός λαού στο παγκόσμιο στερέωμα και έτσι απο-

τρέπει τον κίνδυνο πολιτιστικής και γενικότερα πνευματικής αφομοίωσης από άλλο

λαό. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι η παράδοση δεν είναι πάντα αποτέλεσμα αυτό-

νομης εξελικτικής πορείας ενός έθνους, αλλά πολύ συχνά είναι απόρροια δημιουργι-

κής επαφής και

ΚΕΙΜΕΝΟ

Άγγελος Τερζάκης

Προσανατολισμός στον αιώνα

Έλεγχος της δημοκρατικής ιδέας

Στη ζωή των λαών έρχεται κάποια στιγμή όπου από έναν αστάθμητο συνειρμό περιστάσεων, το κοινωνικό σύνολο καλείται να δώσει εξετάσεις και ν’ αποδείξει αν είναι ώριμο για τη Δημοκρατία. Δεν πρόκειται εδώ για τις ξεκάθαρες εκείνες περιπτώσεις όπου δημοκρατικό και ολιγαρχικό καθεστώς αναμετριώνται, μπαίνουν και τα δύο στην ψηφοδόχο και περιμένουν το αποτέλεσμα της εκλογής. Μήτε για τις άλλο τόσο ξεκάθαρες, δυναμικές έστω, αναμετρήσεις των οδοφραγμάτων. Εκεί, ο πολίτης ξέρει καλά ανάμεσα σε τι έχει να διαλέξει. Πρόκειται για τις θολές, τις ύπουλες καταστάσεις, όπου πίσω από τις λέξεις κρύβονται έννοιες φευγαλέες, όπου άλλο ζητάς κι άλλο βρίσκεις, όπου διαλέγεις χωρίς να ξέρεις τι ακριβώς διαλέγεις. Η εποχή μας, μέγας διδάσκαλος στις διφορούμενες έννοιες, διαπρέπει και σε τέτοιες απατηλές προτάσεις εκλογής.

Πολλοί−δεν θα πούμε οι περισσότεροι−νομίζουν πως η Δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα. Δεν ξέρουν πως πρόκειται γι’ απόληξη κι όχι γι’ αφετηρία. Δημοκρατία σημαίνει αναβαθμός πολιτισμού. Προϋποθέτει πολλά πράγματα, όχι απλώς έναν ιδεολογικό προσανατολισμό ή μια κατεύθυνση του γούστου. Γίνεσαι άξιος να υψωθείς ως τη δημοκρατική ιδέα, όταν έχεις πριν διανύσει κάποια στάδια εσωτερικού εκπολιτισμού. Μια Δημοκρατία στους Κάφρους είναι αδιανόητη, ενώ είναι νοητά εκεί όλα τ’ άλλα καθεστώτα,

ΤΕΛΟΣ 1Η Σ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

ολιγαρχικά, απολυταρχικά, ιδιαίτερα τ’ αριστοκρατικά, γιατί η αριστοκρατία είναι έννοια σχετική, εξαρτημένη στενά από τοπικούς όρους και ήθη. Οι φύλαρχοι είναι μια αριστοκρατία. Η Δημοκρατία δεν ξέρει φυλάρχους κι αυτό είναι βέβαια παρακινδυνευμένο, γιατί μπορεί να κλονίσει την έννοια της φυσικής ιεραρχίας, όταν η πειθαρχία δεν είναι εσωτερική, όταν δηλαδή τα άτομα δεν έχουν ακόμα αξιωθεί να φτάσουν στο επίπεδο πολιτισμού όπου ο πολίτης προσηλώνεται σε γενικές ιδέες όχι παραμορφωμένες σε φόβητρα.

Κάθε φορά που εκδηλώνεται ή που υποβόσκει μια κρίση της δημοκρατικής ιδέας, πρέπει να ψάχνουμε να βρούμε αν τα αίτια είναι εξωτερικά ή εσωτερικά, μ’ άλλα λόγια αν φταίνε οι ιστορικές συνθήκες ή μήπως υπάρχει μια ανεπάρκεια οργανική μέσα στα άτομα−φορείς της ιδέας. Βέβαια οι συνθήκες αυτές δεν είναι απόλυτες· ιδιαίτερα η δεύτερη. Δεν φταίνε ποτέ όλοι για την κάμψη της δημοκρατικής αρετής. Επειδή όμως οι λαοί σαν ιστορικές μονάδες χαρακτηρίζονται από την πλειοψηφία τους, ή −στο πρακτικό επίπεδο−έστω και από τη σχετική πλειοψηφία, σε περίπτωση τέτοια πρέπει ν’ αναρωτιόμαστε μήπως υστερεί κάτι στην ίδια την ωριμότητα των λαών αυτών. Μήπως δεν έχει συμπληρωθεί η διαδρομή που θα τους έκανε άξιους της Δημοκρατίας.

Είναι πάντοτε επικίνδυνο να γενικεύει κανένας, αλλά και η δειγματοληψία δεν μπορεί να καταργηθεί σα μέθοδος. Μου έχει τύχει πάμπολλες φορές, σε συζήτηση όχι διαλογική αλλά σε κύκλο, ν’ ακούσω κάποιον να λέει, όταν οι διαπιστώσεις φαίνονται να φτάνουν σε αδιέξοδο: «Μωρέ εμάς μας χρειάζεται δικτατορία!» −και δυο-τρεις άλλοι γύρω να συμφωνούν, κουνώντας επιδοκιμαστικά τα κεφάλια τους. Τότε κάτι μαραίνεται μέσα μου, με κυριεύει αθυμία. Όχι γιατί οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται, κατά τη γνώμη μου, σε πλάνη. Αλλά γιατί βλέπω πόσο εύκολα απεμπολούν τα άτομα τις ελευθερίες τους, τα ευγενέστερα δικαιώματά τους, ό,τι με τόσους αγώνες έχει κατακτηθεί στο μάκρος της ιστορίας, με τόσο αίμα. Απεμπολούν δηλαδή την ανθρώπινη

ΤΕΛΟΣ 2Η Σ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

αξιοπρέπεια. Και πόσο είναι πρόθυμοι οι άνθρωποι να την ανταλλάξουν με μιαν αβασάνιστη, κοντόθωρη, χαμηλή αμεριμνησία, που δεν τους εξασφαλίζει−όπως νομίζουν−τα κεκτημένα, αλλά που τους δίνει την ψευδαίσθηση πως τα εξασφαλίζει. Γιατί κανένας, κι ο πιο ανιστόρητος, δεν μπορεί να μην ξέρει ότι τα τέτοια καθεστώτα, τ’ αυταρχικά, τα πιεστικά, έχουν κακό τέλος, και πως τη στιγμή της ανατροπής τους ο σπασμός κλονίζει συθέμελα, συνεπαίρνει τα πάντα, παράνομα και νόμιμα μαζί, ένοχα κι αθώα.

Για να γίνει ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας, πρέπει να πάψει πρώτα να πιστεύει στο χωροφύλακα. Να βλέπει σ’ αυτόν το σύμβολο της εξουσίας κι όχι την ενσάρκωσή της. Να μην τον κρίνει απαραίτητο στο κάθε του βήμα, επιτηρητή και παιδαγωγό. Ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας δίνει εξετάσεις καθημερινά, όχι μονάχα μπροστά στην κάλπη· δίνει εξετάσεις στα πιο μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής: σέβεται τη θέση του στην «ουρά», προσέχει να μην ενοχλεί το διπλανό του, πιστεύει πως έχει πρώτα καθήκοντα κι έπειτα δικαιώματα. Η κοινωνική αγωγή είναι αναγκαία προϋπόθεση της Δημοκρατίας. Όταν ακούω τους παραπάνω κυρίους να λένε πως τους χρειάζεται δικτατορία, χαμογελώ μέσα μου, παρ’ όλη μου την αθυμία, γιατί συλλογίζομαι πως δεν το καταλαβαίνουν τι λένε πραγματικά: ότι τους λείπει η αγωγή. Πώς μπορεί να νοηθεί Δημοκρατία δίχως το σεβασμό του διπλανού σου;

ΤΕΛΟΣ 3Η Σ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄

1. Για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας το αντίστοιχο γράμμα της πρότασης και δίπλα την ένδειξη ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ, σύμφωνα με το κείμενο.

α. O συγγραφέας αναφέρει ότι η δημοκρατία προϋποθέτει κάποια στάδια εσωτερικού εκπολιτισμού.

β. Η κρίση της δημοκρατικής ιδέας οφείλεται μόνο σε μια εσωτερική ανεπάρκεια των πολιτών.

γ. Ο συγγραφέας κυριεύεται από αθυμία όταν τα άτομα εύκολα απεμπολούν τις ελευθερίες και τα δικαιώματά τους.

δ. Η κοινωνική αγωγή δεν αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της δημοκρατίας.

ε. Ένας λαός άξιος της δημοκρατίας δίνει εξετάσεις μόνο μπροστά στην κάλπη.

Μονάδες 10

2. «Κάθε φορά που εκδηλώνεται ή υποβόσκει μια κρίση της δημοκρατικής ιδέας, πρέπει να ψάχνουμε να βρούμε τα αίτια». Να επιχειρήσεις να βρεις και να αναφέρεις τουλάχιστον τρία αίτια μελετώντας το κείμενο.

Μονάδες 10

ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄

1.α. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

απατηλές, κλονίσει, προσηλώνεται, συμπληρωθεί, αθυμία.

Μονάδες 5

β. Να δώσετε ένα αντώνυμο (αντίθετο) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

απόληξη, ξεκάθαρες, άξιος, κάμψη, αμεριμνησία.

Μονάδες 5

ΤΕΛΟΣ 4Η Σ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

2.α. Ποια συλλογιστική πορεία−παραγωγική ή επαγωγική− ακολουθεί ο συγγραφέας στο παραπάνω κείμενο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας

Μονάδες 5

β. Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για την τρίτη παράγραφο: «Κάθε φορά ...της δημοκρατίας», και έναν πλαγιότιτλο για την τελευταία παράγραφο: «Για να γίνει ... του διπλανού σου;».

Μονάδες 5

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ΄

1. Να αποδώσετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου, χωρίς δικά σας σχόλια, σε 100-120 λέξεις.

Μονάδες 20

2. Η δημοκρατία θεωρείται το κορυφαίο πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης μιας χώρας.

− Ποια η προσφορά του δημοκρατικού πολιτεύματος στο άτομο και στην κοινωνία;

− Πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε πολίτες με δημοκρατική συνείδηση;

Να αναπτύξετε τις απόψεις σας για τα παραπάνω σε ένα άρθρο, που θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου σας (450 - 500 λέξεις).

Μονάδες 40

ΤΕΛΟΣ 5Η

Νέα Ελληνικά Γ΄ ΤΕΕ

ΕΝΟΤΗΤΑ Α

1. α) Σωστό

β) Λάθος

γ) Σωστό

δ) Λάθος

ε) Λάθος

2. Σύμφωνα με το συγγραφέα η κρίση της δημοκρατικής ιδέας οφείλεται σε εξω-

τερικά αίτια που αφορούν τις ιστορικές συνθήκες και σε εσωτερικά που σχετίζονται

με την ανωριμότητα του λαού δηλαδή την αδυναμία του να φανεί άξιος του δημοκρα-

τικού πολιτεύματος, να αξιοποιήσει σωστά τις ελευθερίες του και να ανταποκριθεί με

υπευθυνότητα στα καθήκοντά του.

ΕΝΟΤΗΤΑ Β

1. α) απατηλές: ψεύτικες

κλονίσει: ταράξει

προσηλώνεται: αφοσιώνεται

συμπληρωθεί: ολοκληρωθεί

αθυμία: λύπη

β) απόληξη: αφετηρία

ξεκάθαρες: ασαφείς

άξιος: ανάξιος

κάμψη: άνοδος

αμεριμνησία: φροντίδα

2. α) Ο συγγραφέας ακολουθεί παραγωγική συλλογιστική ή πορεία. Ξεκινά

δηλαδή με τη διατύπωση της θέσης του (κάτι γενικό) και καταλήγει σε πιο συγκεκρι-

μένες απόψεις (κάτι ειδικό), σχετικά με το ζητούμενο που είναι η κρίση της δημο-

κρατίας.

β) 3ης Παραγράφου: Τα αίτια της κρίσης της Δημοκρατίας

5ης Παραγράφου: Η κοινωνική αγωγή ως βασική προϋπόθεση της

Δημοκρατίας.

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ

1. Θέμα του κειμένου είναι οι αρετές που πρέπει να διακρίνουν τους πολίτες ε-

νός δημοκρατικού πολιτεύματος. Κατά το συγγραφές, σε κάποιες ιστορικές στιγμές

καλείται ο λαός να αποδείξει αν είναι άξιος για τη δημοκρατία και, για να ανταποκρι-

θεί, πρέπει να διαθέτει υψηλή καλλιέργεια και εσωτερική πειθαρχία. Όταν λοιπόν δο-

κιμάζεται η δημοκρατική ιδέα, οι αιτίες δε βρίσκονται μόνο στις ιστορικές συνθήκες

αλλά και στην ανωριμότητα του λαού. Παράδειγμα ανωριμότητας είναι η προτίμηση

κάποιων πολιτών προς τα δικτατορικά καθεστώτα, με ακριβό τίμημα την καταπάτηση

των ελευθεριών και την κοινωνική κρίση. Αντίθετα, η αληθινά δημοκρατική συμπε-

ριφορά ορίζεται απ’ την αυτοπειθαρχία και την κοινωνική αγωγή.

2.

Τίτλος: Η προσφορά της δημοκρατίας και ο τρόπος διαμόρφωσης δημοκρατι-

κής συνείδησης.

Πρόλογος: Οι άνθρωποι αναζητώντας το ιδανικότερο τρόπο συμβίωσης κατέλη-

ξαν στο πολίτευμα της Δημοκρατίας έπειτα από αιματηρούς αγώνες και θυσίες. Ένα

πολίτευμα το οποίο βασίζεται στην ισότητα, τη λαϊκή κυριαρχία και την ελευθερία

έκφρασης και προστατεύει τα αναφαίρετα δικαιώματα του ανθρώπου.

Κύριο μέρος:

Ζητούμενο α: Η προσφορά της δημοκρατίας στο άτομο και στην κοινωνία:

1. Αυξάνεται η αποτελεσματικότητα των πολιτικών ενεργειών, αφού συντονίζε-

ται η ατομική προσπάθεια και –μέσω της συνεργασίας- πολλαπλασιάζεται η εμβέλειά

της.

2. Κυριαρχεί η βούληση της πλειοψηφίας και τα αιτήματα της ελευθερίας και

της δικαιοσύνης.

3. Εξασφαλίζεται η ομαλότητα, η ήρεμη ζωή και δίνεται ώθηση στην πρόοδο και

την ευημερία.

4. Σέβεται τα ατομικά δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες με αποτέλεσμα την

αναβάθμιση της ανθρώπινης αξίας.

5. Επιτρέπει στον άνθρωπο να καλλιεργεί τον εαυτό του, να διαμορφώνει αβία-

στα την προσωπικότητά του και να ανάγεται σε υποδειγματικό ελεύθερο πολίτη.

6. Προάγεται η οικονομία, το εμπόριο, ενώ παράλληλα συντελεί στην πνευματι-

κή και ηθική πρόοδο.

7. Διασφαλίζει την κοινωνική ισορροπία, τη γαλήνη και παρέχει το αίσθημα της

ασφάλειας.

Ζητούμενο β: Τρόποι διαμόρφωσης δημοκρατικών συνειδήσεων.

Για να καταφέρουμε να φτάσουμε στη δημοκρατία και να γευτούμε τα αγαθά

της είναι απαραίτητο να έχει προϋπάρξει μια διεργασία που θα έχει οδηγήσει τους

πολίτες στο να ωριμάσουν και να αποκτήσουν δημοκρατική συνείδηση. Το βάρος

λοιπόν, πέφτει στους φορείς αγωγής της νέας γενιάς. Οικογένεια, σχολείο, Μ.Μ.Ε.

πνευματικοί άνθρωποι πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη να διαπλάσουν δημοκρατικές

προσωπικότητες μεταδίδοντας αρχές και αξίες, γνώσεις, ενημέρωση και ιδανικά.

Αρχικά η οικογένεια οφείλει:

• να καλλιεργήσει το σεβασμό στο συνάνθρωπο, την αλληλεγγύη και

την υπευθυνότητα μέσω της μετάδοσης αρχών και αξιών.

• να μεταδώσει τη γνώση δικαιωμάτων – υποχρεώσεων – έτσι, ώστε να

συνειδητοποιήσει ο νέος τα όρια της ελευθερίας του.

• να μεταλαμπαδεύσει πνεύμα συνεργασίας και συλλογικότητας, βασι-

σμένο στο διάλογο και την πολυφωνία, ώστε να διαπνέεται ο νέος από

ανεκτικότητα και διαλλακτικότητα.

• να κοινωνικοποιήσει τα νέα μέλη της ώστε να υπηρετούν το κοινό

συμφέρον και να έχουν συλλογική συνείδηση.

Παράλληλα το σχολείο ως προσανατολισμό του πρέπει να έχει:

• την καλλιέργεια πνευματικών ενδιαφερόντων, κριτικής σκέψης και

προβληματισμού ώστε να μη γίνονται οι νέοι εύκολα θύματα χειραγώ-

γησης και να έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν έλεγχο στην εξουσία

και στους πλάνες του παρελθόντος.

• τον εξευγενισμό της ψυχής των νέων ώστε να απομακρυνθούν από λά-

θη και αδυναμίες, αποκτώντας αυτοέλεγχο και αυτοπειθαρχία.

• το να δώσει κίνητρα ώστε ο νέος να αναλάβει πρωτοβουλίες, να ενερ-

γοποιηθεί τόσο μέσα από τα μαθητικά συμβούλια όσο και μέσα από

εκδηλώσεις που αφορούν σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα με γνώμονα

τη συλλογικότητα και την άμιλλα.

Επιπρόσθετα τα μέσα μα μαζικής ενημέρωσης έχουν χρέος να ενημερώνουν

την κοινή γνώμη για τις πολιτικές και τις κοινωνικές εξελίξεις ενθαρρύνοντας τους

πολίτες να συμμετέχουν ενεργά σ’ αυτές.

Τέλος, οι πνευματικοί άνθρωποι χρειάζεται να είναι κοντά στην κοινωνία και

ιδιαίτερα στους νέους, εμφυσώντας τους ηθικές αρχές και αξίες οξύνοντας την κριτι-

κή και αντιληπτική τους ικανότητα και κατακρίνοντας ενέργειες πολιτικών προσώ-

πων που στόχο έχουν την υπονόμευση της δημοκρατίας.

Επίλογος: Συμπερασματικά, με την ενεργοποίηση όλων αυτών των φορέων αγω-

γής και κοινωνικοποίησης θα διαπλαστούν πολίτες με υγιή δημοκρατική συνείδηση,

πολίτες που θα μπορούν να στηρίξουν και να προστατεύσουν το δημοκρατικό πολί-

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΕΥΤΕΡΑ 30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3)

ΚΕΙΜΕΝΟ

Πολλοί –δεν θα πούμε οι περισσότεροι– νομίζουν πως η Δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα. Δεν ξέρουν πως πρόκειται γι’ απόληξη κι όχι γι’ αφετηρία. Δημοκρατία σημαίνει αναβαθμός* πολιτισμού. Προϋποθέτει πολλά πράγματα· όχι απλώς έναν ιδεολογικό προσανατολισμό ή μια κατεύθυνση του γούστου. Γίνεσαι άξιος να υψωθείς ως τη δημοκρατική ιδέα όταν έχεις πριν διανύσει κάποια στάδια εσωτερικού εκπολιτισμού. […]

Ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας δίνει εξετάσεις καθημερινά, όχι μονάχα μπροστά στην κάλπη: δίνει εξετάσεις στα πιο μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής: σέβεται τη θέση του στην «ουρά», προσέχει να μην ενοχλεί το διπλανό του, πιστεύει πως έχει πρώτα καθήκοντα κι έπειτα δικαιώματα. Η κοινωνική αγωγή είναι αναγκαία προϋπόθεση της Δημοκρατίας. […] Πώς μπορεί να νοηθεί Δημοκρατία δίχως το σεβασμό του διπλανού σου;

Υπάρχει όμως κι ένα άλλο στάδιο βαρβαρότητας που πρέπει να ξεπεραστεί, για να είναι ένας λαός άξιος της δημοκρατίας: Το στάδιο του θαυμασμού προς τη βαναυσότητα. Η χοντρή πλάνη να την περνάει κανένας για δύναμη. […] Η πραγματική δύναμη είναι κάτι πολύ πιο δύσκολα εξακριβώσιμο απ’ ό,τι πιστεύει ο κόσμος. Εμφανίζεται, αθόρυβη και σεμνή, εκεί που κανένας σχεδόν δεν το φαντάζεται: στο εργαστήρι του σοφού, στο κελλί του αγίου, στη φυλακή του επαναστάτη. Σπανιότατα στο προσκήνιο. Γιατί δύναμη ανθρώπου θα πει ένα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

και μόνο: δύναμη ψυχής. Κι αυτή φανερώνεται στη μοναξιά και στον κατατρεγμό, όχι στην αγορά και στο θρίαμβο.

Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της είναι σύνθετο. Δοκιμασία για τη Δημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσει ανθρώπινα σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του ανθρώπου, όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν άμεσα, όπου το άτομο έχει υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα σε αστρονομικό αριθμό. Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα στα ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα ’ρθουν. Κρίση όμως περνάει η Δημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν;

Άγγελου Τερζάκη, Προσανατολισμός στον αιώνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1992, σσ. 181-184.

* αναβαθμός: σκαλοπάτι, βαθμίδα εξέλιξης.

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας περίληψη 80-100 λέξεων του κειμένου που σας δόθηκε.

Μονάδες 25

Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Γιατί δύναμη ανθρώπου θα πει … και στο θρίαμβο».

Μονάδες 10

Β2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

Β3. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

αφετηρία, αναγκαία, βαναυσότητα, αθόρυβη, εφικτό.

Μονάδες 5

Β4. Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 5

Γ. Το προσεχές τεύχος του περιοδικού του σχολείου σας θα περιλαμβάνει αφιέρωμα με θέμα τη Δημοκρατία στη σύγχρονη εποχή. Να γράψετε ένα άρθρο 500–600 λέξεων στο οποίο να επισημαίνετε εκδηλώσεις αντιδημοκρατικής συμπεριφοράς στον καθημερινό βίο και να αναφέρετε τις αρετές που πρέπει να διακρίνουν τον συνειδητό δημοκρατικό πολίτη στην καθημερινότητά του.

Μονάδες 50

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)

1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα). Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο.

2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Δεν επιτρέπεται να γράψετε καμιά άλλη σημείωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.

3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα.

4. Να γράψετε τις απαντήσεις σας μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό.

5. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.

6. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων.

7. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: μετά τη 10.30΄ πρωινή.

KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ

ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙΔΕΣ τευμα.__ ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ΄ ΤΑΞΗΣ

ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΕΥΤΕΡΑ 30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο θάνατος του Αμερικανού φυσικού Οπενχάιμερ, του μεγάλου επιστήμονα, που πρωτοστάτησε στην κατασκευή του φοβερότερου όπλου απ’ όσα γνώρισε ως τώρα η ιστορία, της ατομικής βόμβας, αλλά και του υψηλόφρονα ανθρώπου, που αισθάνθηκε βαθιά στην ψυχή του τον ηθικό αντίχτυπο αυτής της αποτρόπαιης εφεύρεσης, έφερε και πάλι στο πρώτο επίπεδο του στοχασμού και της ευαισθησίας μας το οξύ πρόβλημα της ευθύνης των σοφών στη διακυβέρνηση της οικουμένης. [...]

Η «επιστήμη» δεν ήταν ανέκαθεν αυτή που είναι σήμερα, όχι ως ποσόν και ποιόν προϊόντων (αυτό δα είναι αυτονόητο), αλλά ως προοπτική και πρόθεση, ως πρόγραμμα και έργο εκείνων που τη διακονούν. Σε άλλους ιστορικούς χρόνους και σε άλλους πολιτισμούς ήταν πολύ διαφορετική από τη δική μας. [...]

Η ευθύνη είναι σταυρός και προνόμιο μόνο προσωπικών όντων. Σαν αφηρημένη ενέργεια (απασχόληση, πρόγραμμα, μέθοδος) η «επιστήμη» ούτε έχει ούτε δεν έχει ευθύνη. Ευθύνη έχουν, δεν μπορούν παρά να έχουν, θέλοντας και μη έχουν τα πρόσωπα που κάνουν επιστήμη, οι επιστήμονες. Ακριβώς γιατί κάνουν (συνειδητά, εμπρόθετα, εκούσια) επιστήμη του νέου τύπου, του «ευρωπαϊκού», που δεν αρκείται στην απλή θεώρηση της πορείας των φαινομένων του κόσμου, αλλά αγωνίζεται ν’ αποσπάσει τα «μυστικά» αυτής της πορείας και με ειδική παρέμβαση να της αλλάξει την κατεύθυνση και το ρυθμό, για ν’ αντλήσει δύναμη. Όποιος ζητάει και παίρνει δύναμη, είτε την κρατάει ο ίδιος, είτε την παραχωρεί σε άλλους (βιομήχανους, στρατηγούς, πολιτικούς κτλ.) είναι υπεύθυνος για ό,τι πρόκειται

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

να γίνει με αυτή τη δύναμη. Ξέρει, οφείλει να ξέρει ότι θα χρησιμοποιηθεί· μπορεί ακόμα και πρέπει να προεικάζει τους τρόπους και τα αποτελέσματα της χρήσης της. Δεν είναι από «καθαρή αγάπη προς την πρόοδο της έρευνας», από «ένθεο ζήλο για την εύρεση της αλήθειας» που οι μεγάλοι οικονομικοί οργανισμοί, τα επιτελεία και οι κυβερνήσεις ξοδεύουν αμύθητα ποσά για εγκαταστάσεις και εξοπλισμό επιστημονικών εργαστηρίων, για μισθούς προσωπικού, για έπαθλα και διακρίσεις προς όσους προωθούν αποτελεσματικά και πρωτότυπα τις διάφορες εξερευνήσεις. Δύναμη διψούν ν’ αποκτήσουν. Όχι, φυσικά, για να τη χαρούν σαν καλλιτέχνες της ζωής, αλλά για να την εκμεταλλευθούν και με αυτήν να επιτύχουν τους σκοπούς των. Ποιοι είναι αυτοί οι σκοποί; Και ποιοι θα ωφεληθούν από την πραγματοποίησή τους; Έχουν ή δεν έχουν την υποχρέωση να τους πληροφορηθούν οι επιστήμονες που συσσωρεύουν τη δύναμη και την προσφέρουν στους χρηματοδότες τους; Στο στυγνό τούτο ερώτημα συμπυκνώνεται ολόκληρο το πρόβλημα. Θα ειπούν:

− Δεν μας ενδιαφέρουν τα παραπέρα. Αν αυτό που εμείς με κόπο μαζέψαμε σπαταληθεί κακώς, η ευθύνη είναι εκείνων που θα το χρησιμοποιήσουν... Εμείς ευθυνόμαστε έως εκεί που τελειώνει το έργο το δικό μας.

Λάθος! Άκρη δεν έχει κανενός η ευθύνη, εφόσον έγινε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η αιτία ν’ αρχίσει να ξετυλίγεται μια σειρά πράξεων. Τον βαρύνει η τελευταία όσο και η πρώτη.

Και το χειρότερο, σε τέτοιες περιπτώσεις είμαστε υπεύθυνοι όχι μόνο για ό,τι επράξαμε αλλά και για ό,τι κάποτε (προπάντων για ό,τι) παραλείψαμε να πράξομε. Στα ηθικά όντα, όπως είναι ο άνθρωπος, σωτηρία από την ευθύνη δεν υπάρχει.

Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα, 1984, (β΄ έκδοση), σ. 335-339.

διακονώ: υπηρετώ.

προεικάζω: συμπεραίνω από πριν.

ένθεος: αυτός που εμπνέεται ή κατέχεται από το θείο, θεϊκός.

ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

ΘΕΜΑΤΑ:

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας περίληψη του κειμένου σε 80 - 100 λέξεις.

Μονάδες 25

Β.1. Να αναλύσετε το νόημα του παρακάτω αποσπάσματος σε 60 περίπου λέξεις: «Και το χειρότερο, σε τέτοιες περιπτώσεις είμαστε υπεύθυνοι όχι μόνο για ό,τι επράξαμε αλλά και για ό,τι κάποτε (προπάντων για ό,τι) παραλείψαμε να πράξομε».

Μονάδες 10

Β.2. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της παρακάτω παραγράφου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

«Ο θάνατος του Αμερικανού φυσικού Οπενχάιμερ ... στη διακυβέρνηση της οικουμένης».

Μονάδες 5

Β.3. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

πρωτοστάτησε, ξέρει, έπαθλα, διάφορες, υποχρέωση.

Μονάδες 5

Β.4. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις μετατρέποντας την ενεργητική σύνταξη σε παθητική και την παθητική σε ενεργητική.

α. «οι μεγάλοι οικονομικοί οργανισμοί, τα επιτελεία και οι κυβερνήσεις ξοδεύουν αμύθητα ποσά».

β. «Και ποιοι θα ωφεληθούν από την πραγματοποίησή τους;»

Μονάδες 5

Γ. Ο Δήμος της περιοχής σας οργανώνει εκδήλωση με θέμα: «Η ευθύνη του επιστήμονα απέναντι στα σύγχρονα επιτεύγματα». Αναλαμβάνετε να εκπροσωπήσετε το σχολείο σας με ομιλία. Σε αυτήν να αναφερθείτε στους κινδύνους που προκύπτουν από την αλόγιστη χρήση των επιτευγμάτων της επιστήμης, καθώς και στις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες αυτή πρέπει να αξιοποιείται, ώστε να μην καθίσταται επιζήμια για τον άνθρωπο (400-500 λέξεις).

Μονάδες 50

ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ

1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα). Δεν θα αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο.

2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων, αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Δεν επιτρέπεται να γράψετε οποιαδήποτε άλλη σημείωση.

Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.

3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα.

4. Να γράψετε τις απαντήσεις σας μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό.

5. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.

6. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων.

7. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: μετά την 8.30΄ απογευματινή.

ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ

ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ με άλλους λαούς.