ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
«Το χάσμα γέμισε άνθη»,
ένα κείμενο του Χρίστου Τσολάκη για τη δύναμη των λέξεων και την αμφίδρομη σχέση γλώσσας και σκέψης
«ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝΕΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ. ΣΤΟΝ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΟΙ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΙΟ ΨΗΛΗ ΤΟΥΣ ΕΝΤΑΣΗ, ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑΚΤΟΥΝ ΤΟΝ ΠΙΟ ΨΗΛΟ ΔΕΙΚΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»
Με τις λέξεις ο ανθρώπινος εγκέφαλος αιχμαλωτίζει το σύμπαν. Μέσα στις φόρμες των λέξεων γεννιούνται οι σκέψεις. Όπως τα ρεύματα των υδάτων κινούνται στην κοίτη του ποταμού και, αν δεν υπάρχει αυτή, σκορπίζουν και χάνονται, έτσι και οι σκέψεις κινούνται στην κοίτη της γλώσσας και χάνονται όταν χάνεται εκείνη. Από την ώρα που ο άνθρωπος αποκτά τις λέξεις, η κοίτη της σκέψης του γίνεται λεκτική. Η σκέψη χωρίς τη γλώσσα είναι βουβή, αλλά και η γλώσσα χωρίς τη σκέψη γίνεται κραυγή.
Με τον μικρόκοσμο των λέξεων ελευθερώνεται και φτάνει στο φωναχτό αγέρι της ζωής ο μέγας κόσμος της ανθρώπινης συνείδησης και του ανθρώπινου μόχθου. Οι λέξεις, «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας» του Ελύτη, είναι αυτές που σηματοδοτούν τα όρια του κόσμου. Τα όρια του λόγου μου, είπαν, σηματοδοτούν τα όρια του κόσμου μου. Το παιδί κάνει τη μεγαλύτερη ανακάλυψη της ζωής του, όταν συνειδητοποιεί ότι τα πράγματα έχουν ονόματα.
Συνείδηση, επομένως, της γλώσσας σημαίνει συνείδηση της σκέψης. Συνείδηση της απεραντοσύνης της γλώσσας σημαίνει συνείδηση της απεραντοσύνης της σκέψης. Γι’ αυτό και οι γλώσσες βρίσκονται στα μπόγια των λαών. Ψηλώνουν με το ψήλωμα και συρρικνώνονται με τη συρρίκνωση των σκέψεων και των πολιτισμών των ανθρώπων. Δεν είναι δυνατόν οι πολιτισμοί και οι σκέψεις να προάγονται και οι γλώσσες να φθίνουν. Αυτό και το αντίστροφό του αποκλείονται. Στην τεχνολογία οι λαοί, στην τεχνολογία και οι γλώσσες. Στην ποίηση οι λαοί, στην ποίηση και οι γλώσσες. Άλλες γλώσσες απαιτούσαν οι αρχαίοι πολιτισμοί – πρώτος και καλύτερος ο αρχαιοελληνικός- και άλλες (συναισθηματικές και τυπικές) απαιτούν οι σύγχρονοι. «Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω» επαναλαμβάνει διαρκώς η γλώσσα στη γλωσσική κοινότητα που τη μιλάει…
…Κορυφαία στιγμή του αγώνα που πραγματώνει ο λόγος είναι η ποίηση. Στον ποιητικό λόγο οι δυναμικές της λέξης φτάνουν στην πιο υψηλή τους ένταση, γι' αυτό και κατακτούν τον υψηλότερο δείκτη ελευθερίας. Την ποιητική λέξη, θα μας πει ο Κακριδής, «τη δυναστεύει ένας ακαταμάχητος πόθος ελευθερίας». Προς την ελευθερία της, όμως, υψώνεται η λέξη μέσα από τη σύγκρουση, μέσα από φυγόκεντρες και κεντρομόλες δυνάμεις, μέσα από τις δυνάμεις που αποζητούν την έκφραση και τις αντίμαχές τους που σηκώνουν τους φραγμούς. Ένας παράδοξος αγώνας στον οποίο τελικά δεν πρέπει να νικήσουν ούτε αυτές οι δυνάμεις ούτε εκείνες. Μια τέτοια νίκη θα ήταν καταστροφική. Είναι ανάγκη να νικήσει ο λόγος. Πρέπει δηλαδή ο λόγος μέσα από τη σύγκρουση των αντινομικών συστατικών που τον συγκροτούν να λαγαρίσει και να υψωθεί κάθετα πάνω και πέρα από τις συμβατικότητες της καθημερινής γλώσσας. Το έπαθλο είναι τότε η διπλή ελευθερία: η δική του ελευθερία, αφού θραύει τους φραγμούς που ο ίδιος θέτει στον εαυτό του, και η ελευθερία του ανθρώπου, αφού απεγκλωβίζεται από τη μόνωσή του και συναντά το συνάνθρωπό του, για να υπάρξουν μαζί μέσα από την επικοινωνία τους και τη δημιουργία τους. Γι' αυτό και η ελευθερία του λόγου οδηγεί στη δημιουργία του λόγου. Αυτό σημαίνει πως ο αγώνας για την απελευθέρωση του λόγου οδηγεί στο λόγο της ελευθερίας που είναι η δημιουργία και η ευτυχία: Το εύδαιμον το ελεύθερον. Γιατί ο λόγος της ελευθερίας είναι ο λόγος που χτίζεται από την αρχή και μαζί χτίζει από την αρχή τον κόσμο. «Κοιτάξτε τα χείλη μου, λέει ο Ελύτης, από αυτά εξαρτάται ο κόσμος». Και ο Σεφέρης: «Στερνός σκοπός του ποιητή, λέει, δεν είναι να περιγράφει τον κόσμο, αλλά να τον δημιουργεί ονομάζοντάς τον». Και ο Emil Benveniste: «Κάθε φορά που ο λόγος ξετυλίγει ένα γεγονός, κάθε φορά ο κόσμος ξαναρχίζει. Καμιά δύναμη δε θα φτάσει ποτέ αυτή του λόγου, που δημιουργεί τόσα πολλά με τόσο λίγο». Ύψιστη στιγμή αυτής της δημιουργίας είναι εξάπαντος ο ποιητικός λόγος. Η γλώσσα, τότε, αφήνει τον πεζό της βηματισμό και πιάνει τον ποιητικό χορό, για να χορέψει την ελευθερία της και την ευτυχία της. Άλλωστε ο χορός, όπως και κάθε τέχνη, είναι απελευθέρωση. Τότε η λέξη γοητεύει, και ας γυρίζει η ίδια και η ίδια. Κι ας μην είναι φανταχτερή και φουντωτή. Δε σταματάς στο τριμμένο της ένδυμα. Είναι η νέα της κίνηση που σε ξαφνιάζει. Ελεύθερη από τους γήινους δεσμούς λυγάει σαν τη χορεύτρια στους ρυθμούς της νέας κάθε φορά χορογραφίας. Την έχει αγγίξει η χάρις της ελευθερίας κι αυτήν όπως τον αγωνιστή.
[Χρίστος Λ. Τσολάκης, «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική», Θεματικοί Κύκλοι Λυκείου σελ. 14]
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (σχολικού βιβλίου):
1η] Να παρακολουθήσετε τη σκέψη του συγγραφέα και να προσδιορίσετε α] τη σχέση της γλώσσας με τη σκέψη β] τη σχέση της γλώσσας με τον πολιτισμό. Στη συνέχεια να εμπλουτίσετε την επιχειρηματολογία του Αριστοτέλη σχετικά με την κοινωνική φύση του ανθρώπου (βλέπε προηγούμενο κείμενο ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝ)
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α] Η γλώσσα με τη σκέψη είναι τόσο στενά συνυφασμένες, ώστε η μία ν’ αποτελεί απαραίτητα προϋπόθεση για την ύπαρξη της άλλης. Γιατί ο άνθρωπος σκέφτεται με λέξεις και εικόνες και τη σκέψη του την πραγματώνει με τη γλώσσα, που αποτελεί τη μορφή, το ένδυμα της σκέψης του. Η γλώσσα δηλαδή δίνει στη σκέψη τη συνείδηση του εαυτού της. Άρα, η γλώσσα και η σκέψη είναι αδιαίρετες.
β] Η σχέση της γλώσσας με τον πολιτισμό είναι ανάλογη. Όσο πιο υψηλό το επίπεδο του πολιτισμού τόσο πιο πλούσιο και υψηλό το επίπεδο της γλώσσας του, όσο πιο πρωτόγονος ο πολιτισμός τόσο πιο απλοϊκή η γλώσσα. Η ανάπτυξη τεχνολογικού πολιτισμού προϋποθέτει και συνεπάγεται ανάπτυξη της γλώσσας της τεχνολογίας προκειμένου να εκφραστεί γλωσσικά αυτός ο πολιτισμός.
Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ Η ΠΙΟ ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΖΩΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ (Αριστοτέλους Πολιτικά – διαβάζουμε το σχετικό απόσπασμα στους ΘΕΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ σελ. 12)
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ: η φύση δεν κάνει τίποτα χωρίς λόγο. ΑΡΑ δεν είναι τυχαίο που ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου, με την οποία δεν εκφράζει μόνο τη λύπη και την ευχαρίστηση (μπορούν μ’ άλλους κώδικες να το κάνουν και τα άλλα ζώα) αλλά αντιλαμβάνεται δια μέσου του λόγου τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Μόνο ο άνθρωπος από όλα τα άλλα ζώα αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα που κάνουν εφικτή τη συμμετοχή του στην πόλη…
Διευρύνοντας την επιχειρηματολογία του Αριστοτέλη θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος γεννιέται εν δυνάμει κοινωνικό ον και αποκτά κοινωνική υπόσταση, επειδή διαθέτει το χάρισμα του λόγου. Με το λόγο κινητοποιεί τη σκέψη του, επικοινωνεί με τα μέλη της κοινωνικής ομάδας, θεσπίζει νόμους και γραπτό δίκαιο, καλλιεργεί τα γράμματα και τις τέχνες και γενικά δημιουργεί αυτό που λέμε πολιτισμό. Συνεπώς ο λόγος νομοτελειακά κατευθύνει τον άνθρωπο προς την κοινωνική οργάνωση.
2η ΕΡΩΤΗΣΗ] Πώς αντιλαμβάνεσθε την άποψη «την ποιητική λέξη τη δυναστεύει ένας ακαταμάχητος πόθος ελευθερίας»; Γιατί τελικά η ποίηση απελευθερώνει τη λέξη;
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α] Την ποιητική λέξη τη δυναστεύει ένας ακαταμάχητος πόθος ελευθερίας εννοείται από τα δεσμά της κάθε συμβατικότητας. Ο Κακριδής προσωποποιώντας τη ΛΕΞΗ και μεταφέροντας τον πόθο του ανθρώπου για ελευθερία στην ίδια την έννοια της ΛΕΞΗΣ, θέλει με αυτό τον τρόπο να τονίσει την ουσία και τη δύναμη της ποιητικής λέξης. Με τις ποιητικές λέξεις είναι σαν να υπάρχει ένας αδιάκοπος αγώνας να απαγκιστρωθεί ο λόγος του ανθρώπου από τους περιορισμούς και τις αγκυλώσεις στις οποίες η καθημερινή χρήση τον εγκλωβίζει. Αυτός ο πόθος της ελευθερίας λειτουργεί σαν μια καθαρτήρια δύναμη που, αποκαθαίροντας την ποιητική λέξη από κάθε συμβατικότητα, κενότητα ή ρητορεία, την αναβαπτίζει και συχνά της ξαναδίνει την παρθενική της σημασία.
β] ΕΠΟΜΕΝΩΣ η ποίηση είναι αυτή που απελευθερώνει τη λέξη, γιατί προσφέρει στον ποιητή απόλυτη ελευθερία για δημιουργία, για δημιουργική ανάπλαση της πραγματικότητας του κόσμου που μας περιβάλλει. Δηλαδή ο ποιητής με την τέχνη του μπορεί να διευρύνει το νόημα των λέξεων, μπορεί να τις δώσει νέο περιεχόμενο, μπορεί να τις απελευθερώσει από το κυριολεκτικό νόημα της καθημερινότητας, να συνθέσει νέους συνδυασμούς λέξεων και φράσεων.
3η ΕΡΩΤΗΣΗ] Πού οδηγεί ο αγώνας για την ελευθερία του λόγου; Πώς συνδέεται, κατά τη γνώμη σας, ο λόγος της ελευθερίας με την ευτυχία;
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α] «ΤΟ ΕΥΔΑΙΜΟΝ ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ» Η περίφημη φράση από τον ΕΠΙΤΑΦΙΟ με την οποία ο Θουκυδίδης (Περικλής) την προσπάθεια του ανθρώπου να κατακτήσει την ευτυχία την ταυτίζει με τους αγώνες του για την ελευθερία. Σύμφωνα με το κείμενο ο αγώνας για την ελευθερία του λόγου οδηγεί στην ποίηση, αφού οι δυναμικές των λέξεων στον ποιητικό λόγο φτάνουν στο ύψιστο σημείο που τις απελευθερώνει από τις συμβατικότητες. Η γλώσσα που απελευθερώνεται και γίνεται δημιουργία π.χ. ένα ποίημα, είναι πια γλώσσα που πάλλεται από ευτυχία, γιατί έχοντας καταλύσει τα δεσμά της, «το τριμμένο της ένδυμα», «τους γήινους δεσμούς της», δηλαδή τη φθορά ή τα φτιασίδια ή ακόμα και τους καθημερινούς περιορισμούς, χαίρεται την ελευθερία της.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ: α] Περίληψη κειμένου σε 80-100 λέξεις
β] ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Η συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας
ΘΕΜΑ: Ως φιλόλογος συντάσσετε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα. Σ’ αυτό εξηγείτε στους μαθητές τη συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και των κλασσικών κειμένων στη γλωσσική και ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια καθώς και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας ιδιαίτερα στην εποχή μας (άρθρο για τη σχολική εφημερίδα – βλέπε υπόδειγμα ανάπτυξης με ΚΛΙΚ εδώ
ένα κείμενο του Χρίστου Τσολάκη για τη δύναμη των λέξεων και την αμφίδρομη σχέση γλώσσας και σκέψης
«ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝΕΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ. ΣΤΟΝ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΟΙ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΙΟ ΨΗΛΗ ΤΟΥΣ ΕΝΤΑΣΗ, ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑΚΤΟΥΝ ΤΟΝ ΠΙΟ ΨΗΛΟ ΔΕΙΚΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»
Με τις λέξεις ο ανθρώπινος εγκέφαλος αιχμαλωτίζει το σύμπαν. Μέσα στις φόρμες των λέξεων γεννιούνται οι σκέψεις. Όπως τα ρεύματα των υδάτων κινούνται στην κοίτη του ποταμού και, αν δεν υπάρχει αυτή, σκορπίζουν και χάνονται, έτσι και οι σκέψεις κινούνται στην κοίτη της γλώσσας και χάνονται όταν χάνεται εκείνη. Από την ώρα που ο άνθρωπος αποκτά τις λέξεις, η κοίτη της σκέψης του γίνεται λεκτική. Η σκέψη χωρίς τη γλώσσα είναι βουβή, αλλά και η γλώσσα χωρίς τη σκέψη γίνεται κραυγή.
Με τον μικρόκοσμο των λέξεων ελευθερώνεται και φτάνει στο φωναχτό αγέρι της ζωής ο μέγας κόσμος της ανθρώπινης συνείδησης και του ανθρώπινου μόχθου. Οι λέξεις, «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας» του Ελύτη, είναι αυτές που σηματοδοτούν τα όρια του κόσμου. Τα όρια του λόγου μου, είπαν, σηματοδοτούν τα όρια του κόσμου μου. Το παιδί κάνει τη μεγαλύτερη ανακάλυψη της ζωής του, όταν συνειδητοποιεί ότι τα πράγματα έχουν ονόματα.
Συνείδηση, επομένως, της γλώσσας σημαίνει συνείδηση της σκέψης. Συνείδηση της απεραντοσύνης της γλώσσας σημαίνει συνείδηση της απεραντοσύνης της σκέψης. Γι’ αυτό και οι γλώσσες βρίσκονται στα μπόγια των λαών. Ψηλώνουν με το ψήλωμα και συρρικνώνονται με τη συρρίκνωση των σκέψεων και των πολιτισμών των ανθρώπων. Δεν είναι δυνατόν οι πολιτισμοί και οι σκέψεις να προάγονται και οι γλώσσες να φθίνουν. Αυτό και το αντίστροφό του αποκλείονται. Στην τεχνολογία οι λαοί, στην τεχνολογία και οι γλώσσες. Στην ποίηση οι λαοί, στην ποίηση και οι γλώσσες. Άλλες γλώσσες απαιτούσαν οι αρχαίοι πολιτισμοί – πρώτος και καλύτερος ο αρχαιοελληνικός- και άλλες (συναισθηματικές και τυπικές) απαιτούν οι σύγχρονοι. «Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω» επαναλαμβάνει διαρκώς η γλώσσα στη γλωσσική κοινότητα που τη μιλάει…
…Κορυφαία στιγμή του αγώνα που πραγματώνει ο λόγος είναι η ποίηση. Στον ποιητικό λόγο οι δυναμικές της λέξης φτάνουν στην πιο υψηλή τους ένταση, γι' αυτό και κατακτούν τον υψηλότερο δείκτη ελευθερίας. Την ποιητική λέξη, θα μας πει ο Κακριδής, «τη δυναστεύει ένας ακαταμάχητος πόθος ελευθερίας». Προς την ελευθερία της, όμως, υψώνεται η λέξη μέσα από τη σύγκρουση, μέσα από φυγόκεντρες και κεντρομόλες δυνάμεις, μέσα από τις δυνάμεις που αποζητούν την έκφραση και τις αντίμαχές τους που σηκώνουν τους φραγμούς. Ένας παράδοξος αγώνας στον οποίο τελικά δεν πρέπει να νικήσουν ούτε αυτές οι δυνάμεις ούτε εκείνες. Μια τέτοια νίκη θα ήταν καταστροφική. Είναι ανάγκη να νικήσει ο λόγος. Πρέπει δηλαδή ο λόγος μέσα από τη σύγκρουση των αντινομικών συστατικών που τον συγκροτούν να λαγαρίσει και να υψωθεί κάθετα πάνω και πέρα από τις συμβατικότητες της καθημερινής γλώσσας. Το έπαθλο είναι τότε η διπλή ελευθερία: η δική του ελευθερία, αφού θραύει τους φραγμούς που ο ίδιος θέτει στον εαυτό του, και η ελευθερία του ανθρώπου, αφού απεγκλωβίζεται από τη μόνωσή του και συναντά το συνάνθρωπό του, για να υπάρξουν μαζί μέσα από την επικοινωνία τους και τη δημιουργία τους. Γι' αυτό και η ελευθερία του λόγου οδηγεί στη δημιουργία του λόγου. Αυτό σημαίνει πως ο αγώνας για την απελευθέρωση του λόγου οδηγεί στο λόγο της ελευθερίας που είναι η δημιουργία και η ευτυχία: Το εύδαιμον το ελεύθερον. Γιατί ο λόγος της ελευθερίας είναι ο λόγος που χτίζεται από την αρχή και μαζί χτίζει από την αρχή τον κόσμο. «Κοιτάξτε τα χείλη μου, λέει ο Ελύτης, από αυτά εξαρτάται ο κόσμος». Και ο Σεφέρης: «Στερνός σκοπός του ποιητή, λέει, δεν είναι να περιγράφει τον κόσμο, αλλά να τον δημιουργεί ονομάζοντάς τον». Και ο Emil Benveniste: «Κάθε φορά που ο λόγος ξετυλίγει ένα γεγονός, κάθε φορά ο κόσμος ξαναρχίζει. Καμιά δύναμη δε θα φτάσει ποτέ αυτή του λόγου, που δημιουργεί τόσα πολλά με τόσο λίγο». Ύψιστη στιγμή αυτής της δημιουργίας είναι εξάπαντος ο ποιητικός λόγος. Η γλώσσα, τότε, αφήνει τον πεζό της βηματισμό και πιάνει τον ποιητικό χορό, για να χορέψει την ελευθερία της και την ευτυχία της. Άλλωστε ο χορός, όπως και κάθε τέχνη, είναι απελευθέρωση. Τότε η λέξη γοητεύει, και ας γυρίζει η ίδια και η ίδια. Κι ας μην είναι φανταχτερή και φουντωτή. Δε σταματάς στο τριμμένο της ένδυμα. Είναι η νέα της κίνηση που σε ξαφνιάζει. Ελεύθερη από τους γήινους δεσμούς λυγάει σαν τη χορεύτρια στους ρυθμούς της νέας κάθε φορά χορογραφίας. Την έχει αγγίξει η χάρις της ελευθερίας κι αυτήν όπως τον αγωνιστή.
[Χρίστος Λ. Τσολάκης, «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική», Θεματικοί Κύκλοι Λυκείου σελ. 14]
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (σχολικού βιβλίου):
1η] Να παρακολουθήσετε τη σκέψη του συγγραφέα και να προσδιορίσετε α] τη σχέση της γλώσσας με τη σκέψη β] τη σχέση της γλώσσας με τον πολιτισμό. Στη συνέχεια να εμπλουτίσετε την επιχειρηματολογία του Αριστοτέλη σχετικά με την κοινωνική φύση του ανθρώπου (βλέπε προηγούμενο κείμενο ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝ)
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α] Η γλώσσα με τη σκέψη είναι τόσο στενά συνυφασμένες, ώστε η μία ν’ αποτελεί απαραίτητα προϋπόθεση για την ύπαρξη της άλλης. Γιατί ο άνθρωπος σκέφτεται με λέξεις και εικόνες και τη σκέψη του την πραγματώνει με τη γλώσσα, που αποτελεί τη μορφή, το ένδυμα της σκέψης του. Η γλώσσα δηλαδή δίνει στη σκέψη τη συνείδηση του εαυτού της. Άρα, η γλώσσα και η σκέψη είναι αδιαίρετες.
β] Η σχέση της γλώσσας με τον πολιτισμό είναι ανάλογη. Όσο πιο υψηλό το επίπεδο του πολιτισμού τόσο πιο πλούσιο και υψηλό το επίπεδο της γλώσσας του, όσο πιο πρωτόγονος ο πολιτισμός τόσο πιο απλοϊκή η γλώσσα. Η ανάπτυξη τεχνολογικού πολιτισμού προϋποθέτει και συνεπάγεται ανάπτυξη της γλώσσας της τεχνολογίας προκειμένου να εκφραστεί γλωσσικά αυτός ο πολιτισμός.
Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ Η ΠΙΟ ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΖΩΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ (Αριστοτέλους Πολιτικά – διαβάζουμε το σχετικό απόσπασμα στους ΘΕΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ σελ. 12)
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ: η φύση δεν κάνει τίποτα χωρίς λόγο. ΑΡΑ δεν είναι τυχαίο που ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου, με την οποία δεν εκφράζει μόνο τη λύπη και την ευχαρίστηση (μπορούν μ’ άλλους κώδικες να το κάνουν και τα άλλα ζώα) αλλά αντιλαμβάνεται δια μέσου του λόγου τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Μόνο ο άνθρωπος από όλα τα άλλα ζώα αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα που κάνουν εφικτή τη συμμετοχή του στην πόλη…
Διευρύνοντας την επιχειρηματολογία του Αριστοτέλη θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος γεννιέται εν δυνάμει κοινωνικό ον και αποκτά κοινωνική υπόσταση, επειδή διαθέτει το χάρισμα του λόγου. Με το λόγο κινητοποιεί τη σκέψη του, επικοινωνεί με τα μέλη της κοινωνικής ομάδας, θεσπίζει νόμους και γραπτό δίκαιο, καλλιεργεί τα γράμματα και τις τέχνες και γενικά δημιουργεί αυτό που λέμε πολιτισμό. Συνεπώς ο λόγος νομοτελειακά κατευθύνει τον άνθρωπο προς την κοινωνική οργάνωση.
2η ΕΡΩΤΗΣΗ] Πώς αντιλαμβάνεσθε την άποψη «την ποιητική λέξη τη δυναστεύει ένας ακαταμάχητος πόθος ελευθερίας»; Γιατί τελικά η ποίηση απελευθερώνει τη λέξη;
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α] Την ποιητική λέξη τη δυναστεύει ένας ακαταμάχητος πόθος ελευθερίας εννοείται από τα δεσμά της κάθε συμβατικότητας. Ο Κακριδής προσωποποιώντας τη ΛΕΞΗ και μεταφέροντας τον πόθο του ανθρώπου για ελευθερία στην ίδια την έννοια της ΛΕΞΗΣ, θέλει με αυτό τον τρόπο να τονίσει την ουσία και τη δύναμη της ποιητικής λέξης. Με τις ποιητικές λέξεις είναι σαν να υπάρχει ένας αδιάκοπος αγώνας να απαγκιστρωθεί ο λόγος του ανθρώπου από τους περιορισμούς και τις αγκυλώσεις στις οποίες η καθημερινή χρήση τον εγκλωβίζει. Αυτός ο πόθος της ελευθερίας λειτουργεί σαν μια καθαρτήρια δύναμη που, αποκαθαίροντας την ποιητική λέξη από κάθε συμβατικότητα, κενότητα ή ρητορεία, την αναβαπτίζει και συχνά της ξαναδίνει την παρθενική της σημασία.
β] ΕΠΟΜΕΝΩΣ η ποίηση είναι αυτή που απελευθερώνει τη λέξη, γιατί προσφέρει στον ποιητή απόλυτη ελευθερία για δημιουργία, για δημιουργική ανάπλαση της πραγματικότητας του κόσμου που μας περιβάλλει. Δηλαδή ο ποιητής με την τέχνη του μπορεί να διευρύνει το νόημα των λέξεων, μπορεί να τις δώσει νέο περιεχόμενο, μπορεί να τις απελευθερώσει από το κυριολεκτικό νόημα της καθημερινότητας, να συνθέσει νέους συνδυασμούς λέξεων και φράσεων.
3η ΕΡΩΤΗΣΗ] Πού οδηγεί ο αγώνας για την ελευθερία του λόγου; Πώς συνδέεται, κατά τη γνώμη σας, ο λόγος της ελευθερίας με την ευτυχία;
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α] «ΤΟ ΕΥΔΑΙΜΟΝ ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ» Η περίφημη φράση από τον ΕΠΙΤΑΦΙΟ με την οποία ο Θουκυδίδης (Περικλής) την προσπάθεια του ανθρώπου να κατακτήσει την ευτυχία την ταυτίζει με τους αγώνες του για την ελευθερία. Σύμφωνα με το κείμενο ο αγώνας για την ελευθερία του λόγου οδηγεί στην ποίηση, αφού οι δυναμικές των λέξεων στον ποιητικό λόγο φτάνουν στο ύψιστο σημείο που τις απελευθερώνει από τις συμβατικότητες. Η γλώσσα που απελευθερώνεται και γίνεται δημιουργία π.χ. ένα ποίημα, είναι πια γλώσσα που πάλλεται από ευτυχία, γιατί έχοντας καταλύσει τα δεσμά της, «το τριμμένο της ένδυμα», «τους γήινους δεσμούς της», δηλαδή τη φθορά ή τα φτιασίδια ή ακόμα και τους καθημερινούς περιορισμούς, χαίρεται την ελευθερία της.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ: α] Περίληψη κειμένου σε 80-100 λέξεις
β] ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Η συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας
ΘΕΜΑ: Ως φιλόλογος συντάσσετε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα. Σ’ αυτό εξηγείτε στους μαθητές τη συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και των κλασσικών κειμένων στη γλωσσική και ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια καθώς και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας ιδιαίτερα στην εποχή μας (άρθρο για τη σχολική εφημερίδα – βλέπε υπόδειγμα ανάπτυξης με ΚΛΙΚ εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου