ΠΑΙΔΕΙΑ - ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΑΓΩΓΗ: πληροφοριακό υλικό οργανωμένο σε ενότητες και παραγράφους
Ανάπτυξη βασικών ιδεών περί παιδείας (σε παραγράφους με θεματική περίοδο, λεπτομέρειες ανάπτυξης και κατακλείδα)
1. Παιδεία: το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες επιτυγχάνεται η πνευματική, κοινωνική και πολιτική συγκρότηση του ατόμου.
Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι ο άνθρωπος διαμορφώνεται ανάλογα με τις κάθε είδους επιδράσεις που δέχεται από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Λέγοντας, επομένως, παιδεία δεν εννοούμε μόνο τη συστηματική σχολική παιδεία, αλλά κάθε στιγμή ζωής όπου κάποια πνευματική δύναμη προσφέρει ένα άλλο νόημα σε κάποιον που δεν το κατέχει. Αυτή η δύναμη μπορεί να είναι ο δάσκαλος, ο γονιός, ο φίλος, ο πολιτικός, ο κήρυκας, ο ηθοποιός. Μπορεί όμως να είναι και ένα τραγούδι, μια εικόνα, ένα μνημείο, ο μίσχος ενός άνθους. Και η λεγόμενη αυτοπαιδεία χωράει σ’ αυτόν τον ορισμό. Η παιδεία, λοιπόν, είναι μια αδιάκοπη λειτουργία της ζωής που μας καταλαμβάνει από τη στιγμή που θα γεννηθούμε και μας παρακολουθεί, άλλοτε πιο έντονη, σε ξύπνιο και σε ύπνο, ως την τελευταία μας πνοή[απόσπασμα από ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ στους Θεματικούς κύκλους Λυκείου 278]
2. Παιδεία, εκπαίδευση και γλώσσα: έννοιες αλληλένδετες
Μιλώντας για Παιδεία, φτάνουμε πάντα στην εκπαίδευση, στο οργανωμένο από την Πολιτεία σύστημα παροχής παιδείας στους πολίτες, και στη γλώσσα, στην εθνική γλώσσα, απ’ όπου περνάει κάθε μορφή παιδείας και κάθε σύστημα εκπαίδευσης. Και μπορεί μεν η πνευματική, η νοητική, η συναισθηματική και η αισθητική καλλιέργεια του ανθρώπου, δηλαδή η παιδεία, να είναι γενικότερο προϊόν των ιδανικών, των αντιλήψεων και των αξιών που διέπουν τη ζωή ενός έθνους, ωστόσο η παιδεία εδραιώνεται και οικοδομείται μέσα στο σχολείο, με το εκπαιδευτικό σύστημα –θεσμικό και ανθρώπινο. Έτσι παιδεία και εκπαίδευση, ήτοι Παιδεία (με κεφαλαίο Π), φτάνουν συχνά να συμπίπτουν, μολονότι η έννοια της παιδείας καθεαυτήν είναι πολύ ευρύτερη, ένα διηνεκώς «ζητούμενον», που ουδέποτε –και με το τελειότερο εκπαιδευτικό σύστημα- ταυτίζεται με την πεπερασμένη έννοια της εκπαίδευσης, σχολικής και εξωσχολικής, γενικής και ανώτερης ή ανώτατης. Η παιδεία του ανθρώπου είναι κατεξοχήν έργο ζωής, συνεχίζεται «δια βίου», νοείται δηλαδή πραγματικά ως αειπαιδεία.
Και από την άλλη μεριά, παιδεία και εκπαίδευση που δεν συλλαμβάνεται και δεν αναπτύσσεται γλωσσικά και μεταγλωσσικά είναι αδιανόητη. Γιατί η παιδεία είναι, με τη σειρά της, προπάντων ζήτημα λόγου και δια-λόγου, ζήτημα λογικής ή νοητικής ανάπτυξης και μαζί ζήτημα έκφρασης του κόσμου των εννοιών και των πραγμάτων –δηλαδή ζήτημα της γλώσσας. Το του Wittgenstein «Ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου» δηλώνει λιτά αυτή τη μεγάλη αλήθεια, αφού όλος ο κόσμος της εξωτερικής και της εσωτερικής μας πραγματικότητας υπάρχει αντικειμενικά, για τον άλλο, μέσα από τη γλωσσική μας έκφραση, όσο και όπως μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτόν. Να γιατί η γλώσσα θεωρείται, όσο και η ίδια η πρόσβαση στην παιδεία, μέγιστο δημοκρατικό δικαίωμα και ουσιαστική αξία σε μια οργανωμένη κοινωνία…. [απόσπασμα από κείμενο του Γ. Μπαμπινιώτης, που έχει διαμορφωθεί ως Κριτήριο Αξιολόγησης στο βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗ/ έκθεση για όλες τις τάξεις του Λυκείου Σπ. Κούτρα σελ. 383]
3. Σχολική ζωή: μεταρρυθμίσεις επί μεταρρυθμίσεων χωρίς κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα βελτίωσης
Προτάσεις για μεταρρύθμιση και αλλαγές στην εκπαίδευση είναι πάντα στην ημερήσια διάταξη της επικαιρότητας. Οι αρμόδιοι σχεδιάζουν το σχολείο του μέλλοντος καταθέτοντας προτάσεις για στόχους και προγράμματα σπουδών. Οι προθέσεις είναι αγαθές και οι πόθοι ευσεβείς αλλά με σχέδια προκάτ το τελικό αποτέλεσμα θα είναι μια παραλλαγή από το «ίδιο έργο». Και αυτό γιατί οι μαθητές, οι πιο αρμόδιοι να μιλήσουν για πραγματική αλλαγή, βρίσκονται στο περιθώριο. Τις εμπειρίες τους από το σχολείο του παρόντος που είναι ο πιο ασφαλής οδηγός για μεταρρυθμίσεις, κανείς δεν τις υπολογίζει. Τις πιο πολλές φορές οι εμπειρίες αυτές είναι αρνητικές, γιατί είναι συνδεδεμένες με ατέλειωτες ώρες διαβάσματος, χωρίς αυτές να μεταφράζονται σε γνώση ουσιαστική. Εκείνο που δεν θα ξεχάσουν ποτέ είναι το κυνήγι του βαθμού και την αγωνία των εξετάσεων, ειδικά αυτών με τις οποίες «αποφασίζεται» το μέλλον των σπουδών τους. Καταθέτω, λοιπόν, την πρότασή μου στη Βουλή των Εφήβων: πρώτα αφουγκραστείτε τους νέους.[από πρόταση μαθητή στη ΒΟΥΛΗ των Εφήβων]
4. Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι σ’ ένα σύγχρονο σχολείο σ’ έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από μεγάλες αντιφάσεις
Οι σκοποί της εκπαίδευσης εξαρτώνται από τις ανάγκες που έχει και τις προτεραιότητες που θέτει η κάθε κοινωνία. Επομένως οι σκοποί αυτοί ποικίλουν από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της εποχής μας, που όπως είναι φυσικό επηρεάζουν και τους σκοπούς της εκπαίδευσης, διαμορφώνονται από την επίδραση των αλλεπάλληλων επιστημονικών επιτευγμάτων και των διαδοχικών τεχνολογικών επαναστάσεων. Από τα πράγματα, λοιπόν, επιβάλλεται οι στόχοι, οι επιδιώξεις και πολλές από τις δραστηριότητες του σύγχρονου ανθρώπου να συμμορφωθούν στις απαιτήσεις του καιρού μας. Και η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Πρέπει να προσαρμόσει τα προγράμματα και τους σκοπούς της έτσι ώστε να προετοιμάζει το ανθρώπινο δυναμικό με το καλύτερο δυνατό τρόπο στο να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες ανάπτυξης της κοινωνίας. Αυτή όμως η έμφαση στην ανάπτυξη κρύβει μια παγίδα για την εκπαίδευση. Υπάρχει ο κίνδυνος να παραμεριστεί ή να υποβαθμιστεί ένας άλλος κύριος και αποφασιστικός στόχος της εκπαίδευσης: η καλλιέργεια του πνεύματος και της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η εκπαίδευση όμως οφείλει να διαμορφώνει πολίτες υπεύθυνους, με γνώση και κρίση, πολίτες που είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους προς την πολιτεία, που σέβονται τους νόμους και τους θεσμούς της, που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και είναι σε θέση να τα υπερασπίζονται με πειθώ.
5. Με τη μάθηση αλλάζουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο (ανάπτυξη με αναλογία)
Με τη μάθηση κατά την πλατύτερη έννοια της, όπως μπορούμε να μετατρέψουμε την έρημο σε περιβόλι, έτσι γινόμαστε ικανοί να αλλάξουμε και το ρεύμα της Ιστορίας, να εγκαινιάσουμε μιαν άλλη αντίληψη των πραγμάτων, μιαν άλλη ευαισθησία, άλλα ηθικά μέτρα, άλλες κοσμολογικές ιδέες. Τότε η μάθηση φτάνει στο πλήρωμά της. Όταν είναι μεταβολή όχι μόνο του εαυτού μας στη σχέση του με το φυσικό και ιστορικό κόσμο, αλλά και του φυσικού και του ιστορικού κόσμου σε σχέση με μας.
6. Στόχος του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος ο δημιουργικός άνθρωπος και κύριο ζητούμενο του προγράμματος σπουδών η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας
Σήμερα, στόχος του εκπαιδευτικού προγράμματος δεν μπορεί να είναι, από τα πράγματα, ο σοφός άνθρωπος, αλλά ο δημιουργικός άνθρωπος. Κι αυτό γιατί είναι αδύνατο ένας μαθητής να μάθει όλες τις γνώσεις που υπάρχουν στη σύγχρονη εποχή. Επομένως ο δάσκαλος πρέπει να εφοδιάζει το μαθητή με τις απαραίτητες εκείνες γνώσεις και κυρίως να τον μυεί σε έναν τρόπο σκέψης και σε μια μέθοδο έρευνας, ώστε να μπορεί, όταν χρειάζεται, να φτάνει και μόνος του στη γνώση.
Το περιεχόμενο σπουδών σε ένα σύγχρονο, καλά οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα ορίζεται με τα αναλυτικά προγράμματα που κάθε φορά ισχύουν. Με αυτά καθορίζεται τι ακριβώς θα διδαχθεί και πότε, σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς σκοπούς που θέτει η εκάστοτε πολιτεία. Δηλαδή, από το περιεχόμενο σπουδών που καθορίζεται με το αναλυτικό πρόγραμμα εξαρτάται ποιες γνώσεις θα αποκτήσουν οι μαθητές, ποιες πνευματικές λειτουργίες θα καλλιεργήσουν, ποια ενδιαφέροντα θα αναπτύξουν και, σε τελική ανάλυση, τι είδους προσωπικότητα θα διαμορφώσουν. Αξίζει όμως να επισημάνουμε ότι στην εποχή μας, με τα μέσα που υπάρχουν, η πρόσβαση στις πηγές των γνώσεων είναι εύκολη. Γι’ αυτό το ζητούμενο ενός αναλυτικού προγράμματος δε πρέπει να είναι η πολυγνωσία αλλά η ποιότητα των γνώσεων και η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των μαθητών.
7. Η πραγματικότητα όμως στο ελληνικό σχολείο πόρρω απέχει από τους παραπάνω στόχους
Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα δημιουργεί ένα είδος ανταγωνισμού χωρίς προηγούμενο. Μέσα σε ένα διάστημα τριών ωρών, τα παιδιά πρέπει να περάσουν γνώσεις στο χαρτί που χρειάστηκαν χρόνια για να τις αποκτήσουν και παράλληλα να γράψουν καλύτερα από τους υπόλοιπους υποψηφίους. Η ψυχολόγος Μαρία Καϊλα τονίζει ότι, σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, «παρατηρείται πολύ συχνά το φαινόμενο πλήρους αδυναμίας ενός ατόμου να χρησιμοποιήσει με ικανοποιητικό τρόπο γνωστά του δεδομένα, όταν εργάζεται κάτω από ψυχολογική ένταση, ενώ, αντίθετα, η καλή διάθεση διευκολύνει ακόμα και τη χάραξη διαφορετικής από τις γνωστές πορείας για την επίλυση κάποιου θέματος». Με την επιστημονική αυτή άποψη και γνωρίζοντας την ψυχολογική φόρτιση των μαθητών, κατά τη διάρκεια των εξετάσεων και ειδικά κατά τη διάρκεια των Πανελληνίων, έχουμε μπροστά μας την πλήρη εικόνα που καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτά τα παιδιά.
Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να βρει τον πραγματικό του δρόμο, «θα πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα σε ένα σχολείο όπου είναι εύκολο στους δασκάλους να διδάξουν και σε ένα σχολείο εύκολο στα παιδιά να μάθουν...». Βασιζόμενοι πάνω στη σκέψη του Τολστόι, ότι το σχολείο πρέπει να είναι ένας χώρος όπου θα δίνονται στα παιδιά ευκαιρίες «ομαλής» κοινωνικοποίησης, είναι κατανοητό ότι ρόλος του σχολείου δεν είναι μόνο η προετοιμασία των μαθητών για την είσοδο σε κάποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά πολύ περισσότερο η ανάδειξη της προσωπικότητας και η ομαλή είσοδος του παιδιού στο κοινωνικό «γίγνεσθαι».
8.- Ανθρωπισμός: βαθιά πίστη στον άνθρωπο ως αξία μοναδική και αναντικατάστατη
Ο ανθρωπισμός είναι ένα πάντα επίκαιρο αίτημα, πυρήνα του οποίου αποτελεί η πίστη στον άνθρωπο και στις δυνατότητές του. Είναι δηλαδή η έκφραση του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε οποιαδήποτε δραστηριότητα ή τομέα της ζωής του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που αποδίδουμε στον ανθρωπισμό πολλές σημασίες. Ανθρωπισμός σημαίνει, μέθοδος διαπαιδαγώγησης βασισμένη στις αρχές και τις αξίες της κλασικής ελληνικής παράδοσης. Σημαίνει αντιμετώπιση του ανθρώπου ως πολυδιάστατης οντότητας. Σημαίνει ανθρωπιά. Πάντως, όποια εκδοχή του ανθρωπισμού και αν επιλέξουμε, θα πρέπει να δεχτούμε ότι υπάρχει μεταξύ τους μια θαυμαστή αλληλουχία που έλκει την καταγωγή της από τη βαθιά πίστη στον άνθρωπο ως αξία μοναδική και αναντικατάστατη.
9. Το ανθρωπιστικό ιδανικό σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Δελμούζο (να μελετηθεί προσεκτικά όλο το δοκίμιο)
ΑΝΘΩΠΙΣΤΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ: Ανθρωπισμός θα ειπεί να πλάθουμε ανθρώπους με γερό και ωραίο σώμα, με καθαρό στοχαστικό νου, με δυνατή θέληση και σεβασμό και αγάπη στους συνανθρώπους τους. Ανοιχτομάτες που είναι σε θέση να κρίνουν οι ίδιοι υπεύθυνα όσα προβλήματα τους παρουσιάζει η ατομική και ομαδική ζωή τους, χωρίς να παρασύρονται σαν άβουλη αγέλη από τον πρώτο δυνατό ή δημαγωγό της ημέρας. Ανθρώπους ικανούς να εξασφαλίζουν οι ίδιοι με την προσωπική τους εργασία τους υλικούς όρους της ζωής τους, όσοι χρειάζονται για να κρατιέται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να καταφάσκουν ελεύθερα τις δεσμεύσεις που επιβάλλει η ομαλή συμβίωση με τους συνανθρώπους και η προκοπή τους. Ανθρώπους ικανούς να οργανώσουν τη ζωή της λαϊκής ολότητας όπου ανήκουν έτσι, που και τα άτομα και η ολότητα να προκόβουν και να καλυτερεύουν όλο και περισσότερο το επίπεδο της υλικής και πνευματικής τους ζωής. Για την προκοπή της να μην ρίχνουν την ευθύνη σε άλλους ή και στην τύχη, παρά να νιώθουν τον εαυτό τους όχι μόνο συνυπεύθυνο με τους φυσικούς ηγέτες αλλά και ως τον κυρίως υπεύθυνο. Να βάζουν γι’ αυτή κάθε δυνατή προσπάθεια, δίνοντας οι ίδιοι την κατεύθυνση και υπερνικώντας εσωτερικές και εξωτερικές αντίθετες δυνάμεις, και να είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν γι’ αυτή όχι μόνο την ησυχία και τη βολή τους παρά στην ανάγκη και τη ζωή τους την ίδια. Ανθρώπους δηλαδή που έχουν υψωθεί από το ζωικό στο ανθρώπινο επίπεδο. Που έχουν δουλέψει μέσα τους όσο γίνεται το ανθρώπινο βάθος και που πραγματικά ελεύθεροι στέκουν μοίρα στην μοίρα τους.
10. Ανθρωπιστική παιδεία είναι η εκπαίδευση στην ελευθερία.
Η παιδεία είναι το μοναδικό μέσο για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της άγνοιας, του φόβου και του δογματισμού. Αυτή είναι η ανθρωπιστική παιδεία. Γνώμονάς της είναι ο σεβασμός της σκέψης του νέου ανθρώπου. Δεν προσπαθεί να την φυλακίσει σε καλούπια. Ούτε να την εξοντώσει υποβάλλοντάς την στο μαρτύριο της καθημερινής σχολικής αποστήθισης. Απεναντίας. Στόχο της έχει να καλλιεργήσει τον κριτικό στοχασμό, τον προβληματισμό και την αμφιβολία. Γιατί μόνο με αυτές τις μεθόδους μπορεί να ελευθερώσει το νου των μαθητών, μόνο έτσι μπορεί να τους διδάξει ότι η μόρφωση δεν αποτυπώνεται σ’ ένα πτυχίο, αλλά αποτελεί μια διαρκή κατάκτηση του ανθρώπου. (βλέπε κείμενο ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, Άρης Γιαβρής ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ σελ. 31)
11. Ετερόφωτη και αυτόφωτη μάθηση:
Όσα πρωτομαθαίνουμε τα μαθαίνουμε, όπως πρώτος το παρατήρηση ο Αριστπτέλης, με τη μίμηση. Τούτο, το πρώτο και κατώτερο στάδιο της μάθησης, θα το ονομάσουμε ετερόφωτη, ετερόνομη, ανεύθυνη μάθηση. Είναι η μάθηση που παίρνει το φως από αλλού και δεν σηκώνει η ίδια το βάρος ευθύνης. Όσα, στο στάδιο τούτο, αισθανόμαστε, σκεπτόμαστε, εγκρίνουμε, αποδοκιμάζουμε, λέγουμε και πράττουμε, άλλοι τα έχουν αντιληφθεί, κρίνει και καθιερώσει. Εμείς τα βρήκαμε έτοιμα και, χωρίς ούτε να τα συζητήσουμε ούτε να τα βασανίσουμε, τα ντυνόμαστε όπως ένα φόρεμα. Στην ετερόφωτη μάθηση έχουν τη ρίζα τους οι προλήψεις, οι δεισιδαιμονίες, οι τετριμμένες αλήθειες, και επειδή οι έξεις αυτές έχουν περάσει πια μέσα στη νόηση και στο θυμικό μας, όταν καμιά φορά συλλάβουμε τον εαυτό μας να δυσπιστεί ή να λοξοδρομεί, του καταλογίζουμε βαρύ λάθος και έχουμε αίσθημα ενοχής. Δεν δεχόμαστε ότι είναι δικαίωμά μας η ελευθερία να βγούμε έξω από το μεγάλο ποτάμι.
Η ριζική ανακαίνιση της παιδείας, η χάραξη νέων δρόμων μακριά από τους χιλιοπατημένους, η επαναστατική πρωτοτυπία είναι γεγονότα μεγάλης κλίμακας στην ιστορία του πνεύματος. Και γίνονται δυνατά με την απόσειση του ζυγού της ετερόφωτης μάθησης, με τον τραχύ αγώνα να ξαναδούμε για πρώτη πάλι φορά τον κόσμο γύρω μας και μέσα μας τον εαυτό μας. Δηλαδή με την τροπή προς τη μάθηση που θα ονομάσουμε αυτόφωτη, αυτόνομη, υπεύθυνη. Κάθε προσέγγιση μας πείθει ότι βρισκόμαστε πολύ περισσότερο μακριά απ’ όσο νομίζαμε πριν. Οπωσδήποτε, πρέπει να μεθοδεύσομε τη λειτουργία των συνειδησιακών μας δυνάμεων, για να κατορθώσουμε να αποσπάσουμε από το πεδίο έλξης της ετερόφωτης και να μπούμε στο πεδίο έλξης της αυτόφωτης μάθησης.
[ΠΗΓΗ: Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής, ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ για το Λύκειο και τις Πανελλήνιες Εξετάσεις Α΄ Τόμος σελ. 29]
12. Το εκπαιδευτικό βιβλίο και η όλη σημασία του στην εκπαιδευτική διαδικασία
Σε μέρες παρατεταμένης αβεβαιότητας, ηθικής, πνευματικής, τώρα και οικονομικής κρίσης, και γενικότερης αμφισβήτησης των πάντων, κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαίο το εκπαιδευτικό βιβλίο να καταστήσει τον μαθητή αναγνώστη επαρκή, οπότε το διάβασμα ενός καλογραμμένου βιβλίου θα καλλιεργήσει την ανάγκη του για διαρκή μάθηση, γνώση και ευχαρίστηση. Κι ακόμη, θα βοηθήσει τον νέο αναγνώστη στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του, στη σωστή κοινωνικοποίηση αλλά και στην ηθικοποίησή του.
Η ποιότητα δε ενός σχολικού βιβλίου σαφώς καθορίζεται από το περιεχόμενό του, την παιδαγωγική προσέγγιση του θέματος, την οργάνωση του κειμένου, την επιλογή της γραμματοσειράς, τις εικόνες, τα σχεδιαγράμματα που θα επιλέγονται αναλόγως βέβαια του περιεχομένου του κάθε βιβλίου. Είναι σημαντικό το εκπαιδευτικό βιβλίο να είναι ελκυστικό. Αισθητικό. Κι έπειτα, να λαμβάνεται υπόψη η ηλικία των μαθητών, οι ιδιαιτερότητες του μαθήματος καθώς και η πολυπολιτισμική πολυφωνία, που πλέον είναι πραγματικότητα στο σύγχρονο σχολείο. Και ας μη λησμονούμε: Η εκπαίδευση διαδραματίζει κορυφαίο ρόλο στην ενσωμάτωση των μειονοτήτων και κυρίως των νέων γενεών. Η κοινωνική και πολιτισμική ένταξη των μεταναστών περνά μέσα από τη σχολική τάξη.
Κάτι ακόμη ιδιαίτερα σημαντικό, όσον αφορά τα σχολικά βιβλία, είναι το ότι οι γνώσεις που παρέχονται μέσω αυτών πρέπει να προσφέρουν πρακτικές εφαρμογές, να ωθούν για ερευνητικές εργασίες, να περιέχουν ασκήσεις με βιωματικό περιεχόμενο, δηλαδή να συνδέουν τη σχολική δραστηριότητα με τη ζωή, ώστε να απεμπλακεί ο μαθητής από την αποστήθιση. Βασικό, μάλλον ιδιαίτερης σημασίας, για κάθε εκπαιδευτικό βιβλίο, ανεξαρτήτως βαθμίδας, είναι η επιστημονική εγκυρότητα, ως και τα εφόδια των συγγραφέων -κάτι που πρέπει να προσεχτεί ακόμη περισσότερο από την Πολιτεία. Κι ακόμη, η ύλη που θα περιληφθεί (μελλοντικώς έστω) σε κάθε βιβλίο, πρέπει να είναι τόση ώστε να καλυφθεί σ' ένα σχολικό έτος, και όχι ύλη υπερβολική, εφόσον το ζητούμενο είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα- αυτό, δε, δεν αφορά μόνον τα εκπαιδευτικά βιβλία, μας αφορά όλους, γενικώς. Και οι αρμόδιοι φορείς ας έχουν πάντοτε κατά νου ότι οι γνώσεις πρέπει να προωθούν την κριτική σκέψη και όχι -προς Θεού- την αποστήθιση!
13. «Η παιδεία του ενός βιβλίου», ένα γενικό και βαθύτερο γνώρισμα όλης της ελληνικής εκπαίδευσης και στις τρεις βαθμίδες
Αν αναζητούσαμε ένα γενικό χαρακτηρισμό της ελληνικής εκπαίδευσης, θα ταίριαζε απόλυτα το «παιδεία του ενός βιβλίου». Ακριβέστερα: παιδεία αποστήθισης του ενός βιβλίου. Κι αυτό με θαυμαστή συνέπεια από το δημοτικό ως και το πανεπιστήμιο! Όσοι συνέλαβαν την ιδέα, όσοι τη χρύσωσαν με το φανταχτερό επίχρισμα της «δωρεάν παιδείας», όσοι την εφαρμόζουμε χρόνια τώρα σε όλη την εκπαίδευση, όσοι την ανέχονται αδιαμαρτύρητα, όσοι την αναγορεύουμε σε κατευθυντήρια γραμμή του εκπαιδευτικού μας συστήματος, όλοι μας πετύχαμε το μοναδικό: εξασφαλίσαμε τα καλύτερα ανθρώπινα «μηχανάκια» αποθήκευσης και παραγωγής μνήμης, με τις υψηλότερες προδιαγραφές για καταγραφή όγκων πληροφοριών σε συνδυασμό με ψήγματα κρίσης. Κατάφέραμε, δηλαδή, ο έλληνας μαθητής και σπουδαστής, σε όλη τη διάρκεια των πολυετών σπουδών του, να μένει αταλάντευτα προσηλωμένος σε αν και μόνο βιβλίο κατά γνωστικό αντικείμενο (μάθημα). Αν είχε αντιληφθεί τι έχουμε πετύχει στην Ελλάδα, θα αποκαλυπτόταν μπροστά μας, παραδεχόμενος μετά συντριβής ότι προ της δικής του συλλήψεως ωχρά το δικό του 1984 και η όλη καλπάζουσα τάχα φαντασία του……
Πρέπει, όμως, να φτάσουμε κάποτε να διαλέγουν, ο μαθητής, βοηθούμενος και από τους δασκάλους του, και βεβαίως ο ίδιος ο δάσκαλος, τα βιβλία με τα οποία θα κατακτήσουν την ύλη του αναλυτικού προγράμματος. Έτσι θα μετατοπιστεί τα βάρος της γνώσεως από την αποστήθιση ενός συγκεκριμένου βιβλίου στην πραγματική κατάκτηση της προσδιορισμένης γνωστικής ύλης με τη βοήθεια ενός ή περισσοτέρων επιλεγμένων βοηθημάτων και με αναγωγή στην απαραίτητη βιβλιογραφία. Τότε ο μαθητής –και ο δάσκαλος- θα ξαναγυρίσει στο φυσικό χώρο της μάθησης και της πνευματικής καλλιέργειας…. [ΠΗΓΗ: διασκευασμένο απόσπασμα από άρθρο του Γ. Μπαμπινιώτη]
14. Ο ιδιαίτερα σημαντικά ρόλος των δασκάλων
Όσο τέλεια μέσα κι αν διαθέτει ένα εκπαιδευτικό σύστημα, όσο καλό κι αν είναι το πρόγραμμα σπουδών, χωρίς καλούς δασκάλους, οι οποίοι θα τα αξιοποιήσουν και θα τα εφαρμόσουν, είναι άχρηστα. Διότι, ειδικά σήμερα, πραγματικός δάσκαλος δεν είναι εκείνος που περιορίζεται στην απλή μετάδοση επιφανειακών γνώσεων, αλλά εκείνος που χρησιμοποιεί τις γνώσεις ως μέσα για να πλάσει, να διαμορφώσει την προσωπικότητα του παιδιού, δηλαδή το πνεύμα και το ήθος και το χαρακτήρα του. Ο πραγματικός δάσκαλος με κατάλληλες διδακτικές και παιδαγωγικές μεθόδους βοηθάει τον νέο να ωριμάσει, να ενηλικιωθεί πνευματικά, να γίνει ένας αυθύπαρκτος άνθρωπος. Δυστυχώς όμως ο ρόλος του εκπαιδευτικού της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης οδεύει προς ένα φτωχό «πάρε – δώσε», χάνοντας τον πραγματικό του χαρακτήρα.
15. Κοινωνική και δημοκρατική παιδεία
Η γενικότερη παιδεία που προσφέρει το σχολείο πρέπει να έχει κοινωνικό και ανθρωπιστικό περιεχόμενο. Κοινωνικό με την έννοια ότι έχει στενή σύνδεση με την κοινωνική πραγματικότητα και συνηθίζει το παιδί στην ομαδική και κοινωνική ζωή. Ανθρωπιστικό με την έννοια ότι πρέπει να καλλιεργεί στο μαθητή όλες εκείνες τις αξίες που θα τον κάνουν ν’ αγωνίζεται για το δικό του καλό αλλά και για την ευημερία του συνόλου, για την καλυτέρευση των συνθηκών και της ποιότητας της ζωής του κοινωνικού συνόλου. Επίσης η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να έχει περιεχόμενο και λειτουργία δημοκρατική. Και δημοκρατία στο σχολείο σημαίνει: να βρίσκεται ο μαθητής στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και όχι ο δάσκαλος και η διδακτέα ύλη. Να μην είναι δηλαδή ο μαθητής παθητικός δέκτης, αλλά να μπορεί να μετέχει στην όλη διαδικασία της γνώσης με το διάλογο και την προσωπική συμμετοχή. Να έχει λόγο για τα προβλήματα της σχολικής ζωής. Μόνο μέσα σε δημοκρατικό περιβάλλον ο μαθητής αισθάνεται άνετα, μετέχει στο μάθημα με τη θέλησή του, έχει λόγο για ό,τι γίνεται και εργάζεται δημιουργικά.
16. Η γνώση γεννιέται μεσά από την ανακάλυψη
Η γνώση γεννιέται μέσα από την ανακάλυψη και την επ-ανακάλυψη. Μέσα από την ακούραστη, υπομονετική, συνεχή ελπιδοφόρα συλλογική διερεύνηση του κόσμου. Αν θέλουμε να εμπνέουμε τα παιδιά και τους νέους να είναι δημιουργικοί, δεν μπορούμε πλέον να εξακολουθούμε να εφαρμόζουμε ένα μοντέλο «τραπεζικής εκπαίδευσης», σύμφωνα με το οποίο ο δάσκαλος είναι ο «καταθέτης» και ο μαθητής ο «άβουλος αποδέκτης», είχε πει ο βραζιλιάνος εκπαιδευτικός Paulo Freire.
17. Σχολείο και αισθητική αγωγή
Το μεγάλο στοίχημα της σύγχρονης παιδείας δεν είναι τόσο η διδακτέα ύλη, αλλά ο τρόπος διδασκαλίας, έτσι ώστε να πάψει το σχολείο να αποτελεί το καταναγκαστικό «επάγγελμα» των παιδιών και να γίνει, επιτέλους, ένας χώρος ελευθερίας και δημιουργίας. Το θέατρο, για παράδειγμα, ή πιο συγκεκριμένα τα στοιχεία θεατρολογίας που διδάσκονται ως μάθημα επιλογής στην Α΄ Λυκείου, θα μπορούσαν να είναι ένα ανεκτίμητο εργαλείο για τη διδασκαλία των μαθημάτων με ένα τέτοιο πνεύμα. Τα παιδιά με τον τρόπο αυτό μπορούν να προσεγγίζουν τη γνώση εξασκώντας παράλληλα τη φαντασία και την ευρηματικότητά τους.
18. Η δια βίου παιδεία
Η ανάγκη να μορφώνεται ο άνθρωπος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του συνειδητοποιήθηκε από την εποχή του Σόλωνα: «γηράσκω αεί διδασκόμενος». Στις σύγχρονες συνθήκες ζωής η ανάγκη για δια βίου παιδεία δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην απόκτηση εμπειριών, αλλά πρέπει να προσλάβει το χαρακτήρα οργανωμένης προσπάθειας, ώστε να μπορούν όλοι οι άνθρωποι να ενημερώνονται, να πληροφορούνται και να παρακολουθούν τις εξελίξεις και τα νέα επιτεύγματα σε κάθε τομέα. Η πρόοδος των επιστημών και οι συνακόλουθες αλλαγές και ανακατατάξεις που επέρχονται σε όλους σχεδόν τους τομείς των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, καθιστούν σήμερα περισσότερο από ποτέ επιτακτική ανάγκη τη δια βίου παιδείας. Αυτή η νέα αντίληψη για την σημασία που έχει η διηνεκής κατάκτηση της γνώσης θα γίνει πράξη, εφόσον από το σχολείο ακόμη ο μαθητής συνειδητοποιήσει την αξία της μάθησης και κυρίως αν μάθει πώς να μαθαίνει. Στη συνέχεια, σημαντικό ρόλο για να υλοποιείται αυτή η προσπάθεια σ’ όλα τα στάδια της ζωής του ανθρώπου, μπορούν να παίξουν: τα ΜΜΕ με ειδικές τηλεοπτικές εκπομπές για συγκεκριμένα θέματα, τα πανεπιστήμια και άλλοι εκπαιδευτικοί φορείς με τα σεμινάρια και τα διάφορά άλλα προγράμματα επιμόρφωσης, τα ανοιχτά ή λαϊκά πανεπιστήμια, αλλά πρώτα από όλα και κύρια η προσωπική έφεση και το ενδιαφέρον για έρευνα και μάθηση του ατόμου. Με τον τρόπο αυτό, της δια βίου εκπαίδευσης, η οργανωμένη κοινωνία μετατρέπεται σε τεράστια εκπαιδευτική μηχανή που παρέχει παιδεία προς όλες τις κατευθύνσεις (ηλικίες, επαγγέλματα, επίπεδα, ενδιαφέροντα), για να εξασφαλίσει όχι μόνο υψηλότερο βαθμό παραγωγικότητας σε κάθε τομέα, αλλά κυρίως καλύτερη ποιότητα ζωής με ευτυχισμένους ανθρώπους.
19. Κι ένα παράδειγμα που δείχνει τη σημασία της δια βίου παιδείας (από τον ημερήσιο τύπο)
Κάποτε η στοιχειλωδης εγγραμματοσύνη απαιτούσε το χειρισμό συμβολικών συστημάτων που ήσαν γενικά εύκολο να αφομοιωθούν- εύκολο από τη σημερινή σκοπιά, γιατί τότε έλεγαν «ανάθεμα τα γράμματα και εκείνον που τα βρήκε», αν και η ρήση, περισσότερο και από την αγανάκτηση του μαθητή, εκφράζει τον αποτροπιασμό αυτών που διαχειρίζονταν τα παραδοσιακά συμβολικά συστήματα της προφορικότητας για τους δαίμονες αμφισβήτησης που δημιουργούσε η εγγραμματοσύνη. Σήμερα τα συμβολικά συστήματα που οργανώνουν τις κοινωνίες μας (από τα σήματα της Τροχαίας ως τις ξένες γλώσσες, τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή ή βίντεο) και είναι αναγκαία για την επικοινωνία, την προσωπική έκφραση μέσα από το τραγούδι και τον χορό ή τη δημιουργία blog, για την κατανόηση της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας του τουρίστα και τη δουλειά στο γραφείο, στο εργοστάσιο ή στο χωράφι- τα συμβολικά συστήματα είναι τόσο πολλά και τόσο πολύπλοκα που δημιουργούν την ανάγκη τής «διά βίου εκπαίδευσης». Το ότι ζούμε σε «κοινωνίες και οικονομίες της γνώσης», σημαίνει πως για να ζουν εν κοινωνία και να μπορούν να παράγουν πλούτο, διανοητικό και υλικό, οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να κολυμπούν σε βαθιά, και ενίοτε σκοτεινά, σημειωτικά συστήματα- αλλιώς πνίγονται.
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: η ανάπτυξη μιας κοινωνίας είναι στενά δεμένη με την εκπαίδευση
Όσο πιο πολύ σε μια κοινωνία προσεγγίζονται και επιτυγχάνονται οι εκπαιδευτικοί στόχοι, τόσο πιο πολύ αναπτύσσονται όλοι οι τομείς του πολιτισμού και προοδεύει η κοινωνία αυτή, αφού με την παιδεία απελευθερώνονται οι δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου, καλλιεργείται η ευαισθησία του και διαμορφώνεται το ήθος του.
Πρόταση για παραγωγή κειμένου με θέμα: συμβολή κλασικών σπουδών στην πνευματική καλλιέργεια
Η συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας
ΘΕΜΑ: Ως φιλόλογος συντάσσετε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα. Σ’ αυτό εξηγείτε στους μαθητές τη συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και των κλασσικών κειμένων στη γλωσσική και ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια καθώς και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας ιδιαίτερα στην εποχή μας (άρθρο για τη σχολική εφημερίδα: βλέπε υποδειγματική ανάπτυξη στα κριτήρια αξιολόγησης)
ΚΕΙΜΕΝΑ, ΔΟΚΙΜΙΑ, ΕΠΙΦΥΛΛΥΔΕΣ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ για όλα τα παραπάνω θέματα βλέπε στην ομότιτλη αποδελτίωσή τους
1. Παιδεία: το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες επιτυγχάνεται η πνευματική, κοινωνική και πολιτική συγκρότηση του ατόμου.
Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι ο άνθρωπος διαμορφώνεται ανάλογα με τις κάθε είδους επιδράσεις που δέχεται από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Λέγοντας, επομένως, παιδεία δεν εννοούμε μόνο τη συστηματική σχολική παιδεία, αλλά κάθε στιγμή ζωής όπου κάποια πνευματική δύναμη προσφέρει ένα άλλο νόημα σε κάποιον που δεν το κατέχει. Αυτή η δύναμη μπορεί να είναι ο δάσκαλος, ο γονιός, ο φίλος, ο πολιτικός, ο κήρυκας, ο ηθοποιός. Μπορεί όμως να είναι και ένα τραγούδι, μια εικόνα, ένα μνημείο, ο μίσχος ενός άνθους. Και η λεγόμενη αυτοπαιδεία χωράει σ’ αυτόν τον ορισμό. Η παιδεία, λοιπόν, είναι μια αδιάκοπη λειτουργία της ζωής που μας καταλαμβάνει από τη στιγμή που θα γεννηθούμε και μας παρακολουθεί, άλλοτε πιο έντονη, σε ξύπνιο και σε ύπνο, ως την τελευταία μας πνοή[απόσπασμα από ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ στους Θεματικούς κύκλους Λυκείου 278]
2. Παιδεία, εκπαίδευση και γλώσσα: έννοιες αλληλένδετες
Μιλώντας για Παιδεία, φτάνουμε πάντα στην εκπαίδευση, στο οργανωμένο από την Πολιτεία σύστημα παροχής παιδείας στους πολίτες, και στη γλώσσα, στην εθνική γλώσσα, απ’ όπου περνάει κάθε μορφή παιδείας και κάθε σύστημα εκπαίδευσης. Και μπορεί μεν η πνευματική, η νοητική, η συναισθηματική και η αισθητική καλλιέργεια του ανθρώπου, δηλαδή η παιδεία, να είναι γενικότερο προϊόν των ιδανικών, των αντιλήψεων και των αξιών που διέπουν τη ζωή ενός έθνους, ωστόσο η παιδεία εδραιώνεται και οικοδομείται μέσα στο σχολείο, με το εκπαιδευτικό σύστημα –θεσμικό και ανθρώπινο. Έτσι παιδεία και εκπαίδευση, ήτοι Παιδεία (με κεφαλαίο Π), φτάνουν συχνά να συμπίπτουν, μολονότι η έννοια της παιδείας καθεαυτήν είναι πολύ ευρύτερη, ένα διηνεκώς «ζητούμενον», που ουδέποτε –και με το τελειότερο εκπαιδευτικό σύστημα- ταυτίζεται με την πεπερασμένη έννοια της εκπαίδευσης, σχολικής και εξωσχολικής, γενικής και ανώτερης ή ανώτατης. Η παιδεία του ανθρώπου είναι κατεξοχήν έργο ζωής, συνεχίζεται «δια βίου», νοείται δηλαδή πραγματικά ως αειπαιδεία.
Και από την άλλη μεριά, παιδεία και εκπαίδευση που δεν συλλαμβάνεται και δεν αναπτύσσεται γλωσσικά και μεταγλωσσικά είναι αδιανόητη. Γιατί η παιδεία είναι, με τη σειρά της, προπάντων ζήτημα λόγου και δια-λόγου, ζήτημα λογικής ή νοητικής ανάπτυξης και μαζί ζήτημα έκφρασης του κόσμου των εννοιών και των πραγμάτων –δηλαδή ζήτημα της γλώσσας. Το του Wittgenstein «Ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου» δηλώνει λιτά αυτή τη μεγάλη αλήθεια, αφού όλος ο κόσμος της εξωτερικής και της εσωτερικής μας πραγματικότητας υπάρχει αντικειμενικά, για τον άλλο, μέσα από τη γλωσσική μας έκφραση, όσο και όπως μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτόν. Να γιατί η γλώσσα θεωρείται, όσο και η ίδια η πρόσβαση στην παιδεία, μέγιστο δημοκρατικό δικαίωμα και ουσιαστική αξία σε μια οργανωμένη κοινωνία…. [απόσπασμα από κείμενο του Γ. Μπαμπινιώτης, που έχει διαμορφωθεί ως Κριτήριο Αξιολόγησης στο βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗ/ έκθεση για όλες τις τάξεις του Λυκείου Σπ. Κούτρα σελ. 383]
3. Σχολική ζωή: μεταρρυθμίσεις επί μεταρρυθμίσεων χωρίς κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα βελτίωσης
Προτάσεις για μεταρρύθμιση και αλλαγές στην εκπαίδευση είναι πάντα στην ημερήσια διάταξη της επικαιρότητας. Οι αρμόδιοι σχεδιάζουν το σχολείο του μέλλοντος καταθέτοντας προτάσεις για στόχους και προγράμματα σπουδών. Οι προθέσεις είναι αγαθές και οι πόθοι ευσεβείς αλλά με σχέδια προκάτ το τελικό αποτέλεσμα θα είναι μια παραλλαγή από το «ίδιο έργο». Και αυτό γιατί οι μαθητές, οι πιο αρμόδιοι να μιλήσουν για πραγματική αλλαγή, βρίσκονται στο περιθώριο. Τις εμπειρίες τους από το σχολείο του παρόντος που είναι ο πιο ασφαλής οδηγός για μεταρρυθμίσεις, κανείς δεν τις υπολογίζει. Τις πιο πολλές φορές οι εμπειρίες αυτές είναι αρνητικές, γιατί είναι συνδεδεμένες με ατέλειωτες ώρες διαβάσματος, χωρίς αυτές να μεταφράζονται σε γνώση ουσιαστική. Εκείνο που δεν θα ξεχάσουν ποτέ είναι το κυνήγι του βαθμού και την αγωνία των εξετάσεων, ειδικά αυτών με τις οποίες «αποφασίζεται» το μέλλον των σπουδών τους. Καταθέτω, λοιπόν, την πρότασή μου στη Βουλή των Εφήβων: πρώτα αφουγκραστείτε τους νέους.[από πρόταση μαθητή στη ΒΟΥΛΗ των Εφήβων]
4. Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι σ’ ένα σύγχρονο σχολείο σ’ έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από μεγάλες αντιφάσεις
Οι σκοποί της εκπαίδευσης εξαρτώνται από τις ανάγκες που έχει και τις προτεραιότητες που θέτει η κάθε κοινωνία. Επομένως οι σκοποί αυτοί ποικίλουν από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της εποχής μας, που όπως είναι φυσικό επηρεάζουν και τους σκοπούς της εκπαίδευσης, διαμορφώνονται από την επίδραση των αλλεπάλληλων επιστημονικών επιτευγμάτων και των διαδοχικών τεχνολογικών επαναστάσεων. Από τα πράγματα, λοιπόν, επιβάλλεται οι στόχοι, οι επιδιώξεις και πολλές από τις δραστηριότητες του σύγχρονου ανθρώπου να συμμορφωθούν στις απαιτήσεις του καιρού μας. Και η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Πρέπει να προσαρμόσει τα προγράμματα και τους σκοπούς της έτσι ώστε να προετοιμάζει το ανθρώπινο δυναμικό με το καλύτερο δυνατό τρόπο στο να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες ανάπτυξης της κοινωνίας. Αυτή όμως η έμφαση στην ανάπτυξη κρύβει μια παγίδα για την εκπαίδευση. Υπάρχει ο κίνδυνος να παραμεριστεί ή να υποβαθμιστεί ένας άλλος κύριος και αποφασιστικός στόχος της εκπαίδευσης: η καλλιέργεια του πνεύματος και της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η εκπαίδευση όμως οφείλει να διαμορφώνει πολίτες υπεύθυνους, με γνώση και κρίση, πολίτες που είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους προς την πολιτεία, που σέβονται τους νόμους και τους θεσμούς της, που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και είναι σε θέση να τα υπερασπίζονται με πειθώ.
5. Με τη μάθηση αλλάζουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο (ανάπτυξη με αναλογία)
Με τη μάθηση κατά την πλατύτερη έννοια της, όπως μπορούμε να μετατρέψουμε την έρημο σε περιβόλι, έτσι γινόμαστε ικανοί να αλλάξουμε και το ρεύμα της Ιστορίας, να εγκαινιάσουμε μιαν άλλη αντίληψη των πραγμάτων, μιαν άλλη ευαισθησία, άλλα ηθικά μέτρα, άλλες κοσμολογικές ιδέες. Τότε η μάθηση φτάνει στο πλήρωμά της. Όταν είναι μεταβολή όχι μόνο του εαυτού μας στη σχέση του με το φυσικό και ιστορικό κόσμο, αλλά και του φυσικού και του ιστορικού κόσμου σε σχέση με μας.
6. Στόχος του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος ο δημιουργικός άνθρωπος και κύριο ζητούμενο του προγράμματος σπουδών η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας
Σήμερα, στόχος του εκπαιδευτικού προγράμματος δεν μπορεί να είναι, από τα πράγματα, ο σοφός άνθρωπος, αλλά ο δημιουργικός άνθρωπος. Κι αυτό γιατί είναι αδύνατο ένας μαθητής να μάθει όλες τις γνώσεις που υπάρχουν στη σύγχρονη εποχή. Επομένως ο δάσκαλος πρέπει να εφοδιάζει το μαθητή με τις απαραίτητες εκείνες γνώσεις και κυρίως να τον μυεί σε έναν τρόπο σκέψης και σε μια μέθοδο έρευνας, ώστε να μπορεί, όταν χρειάζεται, να φτάνει και μόνος του στη γνώση.
Το περιεχόμενο σπουδών σε ένα σύγχρονο, καλά οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα ορίζεται με τα αναλυτικά προγράμματα που κάθε φορά ισχύουν. Με αυτά καθορίζεται τι ακριβώς θα διδαχθεί και πότε, σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς σκοπούς που θέτει η εκάστοτε πολιτεία. Δηλαδή, από το περιεχόμενο σπουδών που καθορίζεται με το αναλυτικό πρόγραμμα εξαρτάται ποιες γνώσεις θα αποκτήσουν οι μαθητές, ποιες πνευματικές λειτουργίες θα καλλιεργήσουν, ποια ενδιαφέροντα θα αναπτύξουν και, σε τελική ανάλυση, τι είδους προσωπικότητα θα διαμορφώσουν. Αξίζει όμως να επισημάνουμε ότι στην εποχή μας, με τα μέσα που υπάρχουν, η πρόσβαση στις πηγές των γνώσεων είναι εύκολη. Γι’ αυτό το ζητούμενο ενός αναλυτικού προγράμματος δε πρέπει να είναι η πολυγνωσία αλλά η ποιότητα των γνώσεων και η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των μαθητών.
7. Η πραγματικότητα όμως στο ελληνικό σχολείο πόρρω απέχει από τους παραπάνω στόχους
Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα δημιουργεί ένα είδος ανταγωνισμού χωρίς προηγούμενο. Μέσα σε ένα διάστημα τριών ωρών, τα παιδιά πρέπει να περάσουν γνώσεις στο χαρτί που χρειάστηκαν χρόνια για να τις αποκτήσουν και παράλληλα να γράψουν καλύτερα από τους υπόλοιπους υποψηφίους. Η ψυχολόγος Μαρία Καϊλα τονίζει ότι, σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, «παρατηρείται πολύ συχνά το φαινόμενο πλήρους αδυναμίας ενός ατόμου να χρησιμοποιήσει με ικανοποιητικό τρόπο γνωστά του δεδομένα, όταν εργάζεται κάτω από ψυχολογική ένταση, ενώ, αντίθετα, η καλή διάθεση διευκολύνει ακόμα και τη χάραξη διαφορετικής από τις γνωστές πορείας για την επίλυση κάποιου θέματος». Με την επιστημονική αυτή άποψη και γνωρίζοντας την ψυχολογική φόρτιση των μαθητών, κατά τη διάρκεια των εξετάσεων και ειδικά κατά τη διάρκεια των Πανελληνίων, έχουμε μπροστά μας την πλήρη εικόνα που καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτά τα παιδιά.
Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να βρει τον πραγματικό του δρόμο, «θα πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα σε ένα σχολείο όπου είναι εύκολο στους δασκάλους να διδάξουν και σε ένα σχολείο εύκολο στα παιδιά να μάθουν...». Βασιζόμενοι πάνω στη σκέψη του Τολστόι, ότι το σχολείο πρέπει να είναι ένας χώρος όπου θα δίνονται στα παιδιά ευκαιρίες «ομαλής» κοινωνικοποίησης, είναι κατανοητό ότι ρόλος του σχολείου δεν είναι μόνο η προετοιμασία των μαθητών για την είσοδο σε κάποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά πολύ περισσότερο η ανάδειξη της προσωπικότητας και η ομαλή είσοδος του παιδιού στο κοινωνικό «γίγνεσθαι».
8.- Ανθρωπισμός: βαθιά πίστη στον άνθρωπο ως αξία μοναδική και αναντικατάστατη
Ο ανθρωπισμός είναι ένα πάντα επίκαιρο αίτημα, πυρήνα του οποίου αποτελεί η πίστη στον άνθρωπο και στις δυνατότητές του. Είναι δηλαδή η έκφραση του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε οποιαδήποτε δραστηριότητα ή τομέα της ζωής του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που αποδίδουμε στον ανθρωπισμό πολλές σημασίες. Ανθρωπισμός σημαίνει, μέθοδος διαπαιδαγώγησης βασισμένη στις αρχές και τις αξίες της κλασικής ελληνικής παράδοσης. Σημαίνει αντιμετώπιση του ανθρώπου ως πολυδιάστατης οντότητας. Σημαίνει ανθρωπιά. Πάντως, όποια εκδοχή του ανθρωπισμού και αν επιλέξουμε, θα πρέπει να δεχτούμε ότι υπάρχει μεταξύ τους μια θαυμαστή αλληλουχία που έλκει την καταγωγή της από τη βαθιά πίστη στον άνθρωπο ως αξία μοναδική και αναντικατάστατη.
9. Το ανθρωπιστικό ιδανικό σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Δελμούζο (να μελετηθεί προσεκτικά όλο το δοκίμιο)
ΑΝΘΩΠΙΣΤΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ: Ανθρωπισμός θα ειπεί να πλάθουμε ανθρώπους με γερό και ωραίο σώμα, με καθαρό στοχαστικό νου, με δυνατή θέληση και σεβασμό και αγάπη στους συνανθρώπους τους. Ανοιχτομάτες που είναι σε θέση να κρίνουν οι ίδιοι υπεύθυνα όσα προβλήματα τους παρουσιάζει η ατομική και ομαδική ζωή τους, χωρίς να παρασύρονται σαν άβουλη αγέλη από τον πρώτο δυνατό ή δημαγωγό της ημέρας. Ανθρώπους ικανούς να εξασφαλίζουν οι ίδιοι με την προσωπική τους εργασία τους υλικούς όρους της ζωής τους, όσοι χρειάζονται για να κρατιέται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να καταφάσκουν ελεύθερα τις δεσμεύσεις που επιβάλλει η ομαλή συμβίωση με τους συνανθρώπους και η προκοπή τους. Ανθρώπους ικανούς να οργανώσουν τη ζωή της λαϊκής ολότητας όπου ανήκουν έτσι, που και τα άτομα και η ολότητα να προκόβουν και να καλυτερεύουν όλο και περισσότερο το επίπεδο της υλικής και πνευματικής τους ζωής. Για την προκοπή της να μην ρίχνουν την ευθύνη σε άλλους ή και στην τύχη, παρά να νιώθουν τον εαυτό τους όχι μόνο συνυπεύθυνο με τους φυσικούς ηγέτες αλλά και ως τον κυρίως υπεύθυνο. Να βάζουν γι’ αυτή κάθε δυνατή προσπάθεια, δίνοντας οι ίδιοι την κατεύθυνση και υπερνικώντας εσωτερικές και εξωτερικές αντίθετες δυνάμεις, και να είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν γι’ αυτή όχι μόνο την ησυχία και τη βολή τους παρά στην ανάγκη και τη ζωή τους την ίδια. Ανθρώπους δηλαδή που έχουν υψωθεί από το ζωικό στο ανθρώπινο επίπεδο. Που έχουν δουλέψει μέσα τους όσο γίνεται το ανθρώπινο βάθος και που πραγματικά ελεύθεροι στέκουν μοίρα στην μοίρα τους.
10. Ανθρωπιστική παιδεία είναι η εκπαίδευση στην ελευθερία.
Η παιδεία είναι το μοναδικό μέσο για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της άγνοιας, του φόβου και του δογματισμού. Αυτή είναι η ανθρωπιστική παιδεία. Γνώμονάς της είναι ο σεβασμός της σκέψης του νέου ανθρώπου. Δεν προσπαθεί να την φυλακίσει σε καλούπια. Ούτε να την εξοντώσει υποβάλλοντάς την στο μαρτύριο της καθημερινής σχολικής αποστήθισης. Απεναντίας. Στόχο της έχει να καλλιεργήσει τον κριτικό στοχασμό, τον προβληματισμό και την αμφιβολία. Γιατί μόνο με αυτές τις μεθόδους μπορεί να ελευθερώσει το νου των μαθητών, μόνο έτσι μπορεί να τους διδάξει ότι η μόρφωση δεν αποτυπώνεται σ’ ένα πτυχίο, αλλά αποτελεί μια διαρκή κατάκτηση του ανθρώπου. (βλέπε κείμενο ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, Άρης Γιαβρής ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ σελ. 31)
11. Ετερόφωτη και αυτόφωτη μάθηση:
Όσα πρωτομαθαίνουμε τα μαθαίνουμε, όπως πρώτος το παρατήρηση ο Αριστπτέλης, με τη μίμηση. Τούτο, το πρώτο και κατώτερο στάδιο της μάθησης, θα το ονομάσουμε ετερόφωτη, ετερόνομη, ανεύθυνη μάθηση. Είναι η μάθηση που παίρνει το φως από αλλού και δεν σηκώνει η ίδια το βάρος ευθύνης. Όσα, στο στάδιο τούτο, αισθανόμαστε, σκεπτόμαστε, εγκρίνουμε, αποδοκιμάζουμε, λέγουμε και πράττουμε, άλλοι τα έχουν αντιληφθεί, κρίνει και καθιερώσει. Εμείς τα βρήκαμε έτοιμα και, χωρίς ούτε να τα συζητήσουμε ούτε να τα βασανίσουμε, τα ντυνόμαστε όπως ένα φόρεμα. Στην ετερόφωτη μάθηση έχουν τη ρίζα τους οι προλήψεις, οι δεισιδαιμονίες, οι τετριμμένες αλήθειες, και επειδή οι έξεις αυτές έχουν περάσει πια μέσα στη νόηση και στο θυμικό μας, όταν καμιά φορά συλλάβουμε τον εαυτό μας να δυσπιστεί ή να λοξοδρομεί, του καταλογίζουμε βαρύ λάθος και έχουμε αίσθημα ενοχής. Δεν δεχόμαστε ότι είναι δικαίωμά μας η ελευθερία να βγούμε έξω από το μεγάλο ποτάμι.
Η ριζική ανακαίνιση της παιδείας, η χάραξη νέων δρόμων μακριά από τους χιλιοπατημένους, η επαναστατική πρωτοτυπία είναι γεγονότα μεγάλης κλίμακας στην ιστορία του πνεύματος. Και γίνονται δυνατά με την απόσειση του ζυγού της ετερόφωτης μάθησης, με τον τραχύ αγώνα να ξαναδούμε για πρώτη πάλι φορά τον κόσμο γύρω μας και μέσα μας τον εαυτό μας. Δηλαδή με την τροπή προς τη μάθηση που θα ονομάσουμε αυτόφωτη, αυτόνομη, υπεύθυνη. Κάθε προσέγγιση μας πείθει ότι βρισκόμαστε πολύ περισσότερο μακριά απ’ όσο νομίζαμε πριν. Οπωσδήποτε, πρέπει να μεθοδεύσομε τη λειτουργία των συνειδησιακών μας δυνάμεων, για να κατορθώσουμε να αποσπάσουμε από το πεδίο έλξης της ετερόφωτης και να μπούμε στο πεδίο έλξης της αυτόφωτης μάθησης.
[ΠΗΓΗ: Άρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής, ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ για το Λύκειο και τις Πανελλήνιες Εξετάσεις Α΄ Τόμος σελ. 29]
12. Το εκπαιδευτικό βιβλίο και η όλη σημασία του στην εκπαιδευτική διαδικασία
Σε μέρες παρατεταμένης αβεβαιότητας, ηθικής, πνευματικής, τώρα και οικονομικής κρίσης, και γενικότερης αμφισβήτησης των πάντων, κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαίο το εκπαιδευτικό βιβλίο να καταστήσει τον μαθητή αναγνώστη επαρκή, οπότε το διάβασμα ενός καλογραμμένου βιβλίου θα καλλιεργήσει την ανάγκη του για διαρκή μάθηση, γνώση και ευχαρίστηση. Κι ακόμη, θα βοηθήσει τον νέο αναγνώστη στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του, στη σωστή κοινωνικοποίηση αλλά και στην ηθικοποίησή του.
Η ποιότητα δε ενός σχολικού βιβλίου σαφώς καθορίζεται από το περιεχόμενό του, την παιδαγωγική προσέγγιση του θέματος, την οργάνωση του κειμένου, την επιλογή της γραμματοσειράς, τις εικόνες, τα σχεδιαγράμματα που θα επιλέγονται αναλόγως βέβαια του περιεχομένου του κάθε βιβλίου. Είναι σημαντικό το εκπαιδευτικό βιβλίο να είναι ελκυστικό. Αισθητικό. Κι έπειτα, να λαμβάνεται υπόψη η ηλικία των μαθητών, οι ιδιαιτερότητες του μαθήματος καθώς και η πολυπολιτισμική πολυφωνία, που πλέον είναι πραγματικότητα στο σύγχρονο σχολείο. Και ας μη λησμονούμε: Η εκπαίδευση διαδραματίζει κορυφαίο ρόλο στην ενσωμάτωση των μειονοτήτων και κυρίως των νέων γενεών. Η κοινωνική και πολιτισμική ένταξη των μεταναστών περνά μέσα από τη σχολική τάξη.
Κάτι ακόμη ιδιαίτερα σημαντικό, όσον αφορά τα σχολικά βιβλία, είναι το ότι οι γνώσεις που παρέχονται μέσω αυτών πρέπει να προσφέρουν πρακτικές εφαρμογές, να ωθούν για ερευνητικές εργασίες, να περιέχουν ασκήσεις με βιωματικό περιεχόμενο, δηλαδή να συνδέουν τη σχολική δραστηριότητα με τη ζωή, ώστε να απεμπλακεί ο μαθητής από την αποστήθιση. Βασικό, μάλλον ιδιαίτερης σημασίας, για κάθε εκπαιδευτικό βιβλίο, ανεξαρτήτως βαθμίδας, είναι η επιστημονική εγκυρότητα, ως και τα εφόδια των συγγραφέων -κάτι που πρέπει να προσεχτεί ακόμη περισσότερο από την Πολιτεία. Κι ακόμη, η ύλη που θα περιληφθεί (μελλοντικώς έστω) σε κάθε βιβλίο, πρέπει να είναι τόση ώστε να καλυφθεί σ' ένα σχολικό έτος, και όχι ύλη υπερβολική, εφόσον το ζητούμενο είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα- αυτό, δε, δεν αφορά μόνον τα εκπαιδευτικά βιβλία, μας αφορά όλους, γενικώς. Και οι αρμόδιοι φορείς ας έχουν πάντοτε κατά νου ότι οι γνώσεις πρέπει να προωθούν την κριτική σκέψη και όχι -προς Θεού- την αποστήθιση!
13. «Η παιδεία του ενός βιβλίου», ένα γενικό και βαθύτερο γνώρισμα όλης της ελληνικής εκπαίδευσης και στις τρεις βαθμίδες
Αν αναζητούσαμε ένα γενικό χαρακτηρισμό της ελληνικής εκπαίδευσης, θα ταίριαζε απόλυτα το «παιδεία του ενός βιβλίου». Ακριβέστερα: παιδεία αποστήθισης του ενός βιβλίου. Κι αυτό με θαυμαστή συνέπεια από το δημοτικό ως και το πανεπιστήμιο! Όσοι συνέλαβαν την ιδέα, όσοι τη χρύσωσαν με το φανταχτερό επίχρισμα της «δωρεάν παιδείας», όσοι την εφαρμόζουμε χρόνια τώρα σε όλη την εκπαίδευση, όσοι την ανέχονται αδιαμαρτύρητα, όσοι την αναγορεύουμε σε κατευθυντήρια γραμμή του εκπαιδευτικού μας συστήματος, όλοι μας πετύχαμε το μοναδικό: εξασφαλίσαμε τα καλύτερα ανθρώπινα «μηχανάκια» αποθήκευσης και παραγωγής μνήμης, με τις υψηλότερες προδιαγραφές για καταγραφή όγκων πληροφοριών σε συνδυασμό με ψήγματα κρίσης. Κατάφέραμε, δηλαδή, ο έλληνας μαθητής και σπουδαστής, σε όλη τη διάρκεια των πολυετών σπουδών του, να μένει αταλάντευτα προσηλωμένος σε αν και μόνο βιβλίο κατά γνωστικό αντικείμενο (μάθημα). Αν είχε αντιληφθεί τι έχουμε πετύχει στην Ελλάδα, θα αποκαλυπτόταν μπροστά μας, παραδεχόμενος μετά συντριβής ότι προ της δικής του συλλήψεως ωχρά το δικό του 1984 και η όλη καλπάζουσα τάχα φαντασία του……
Πρέπει, όμως, να φτάσουμε κάποτε να διαλέγουν, ο μαθητής, βοηθούμενος και από τους δασκάλους του, και βεβαίως ο ίδιος ο δάσκαλος, τα βιβλία με τα οποία θα κατακτήσουν την ύλη του αναλυτικού προγράμματος. Έτσι θα μετατοπιστεί τα βάρος της γνώσεως από την αποστήθιση ενός συγκεκριμένου βιβλίου στην πραγματική κατάκτηση της προσδιορισμένης γνωστικής ύλης με τη βοήθεια ενός ή περισσοτέρων επιλεγμένων βοηθημάτων και με αναγωγή στην απαραίτητη βιβλιογραφία. Τότε ο μαθητής –και ο δάσκαλος- θα ξαναγυρίσει στο φυσικό χώρο της μάθησης και της πνευματικής καλλιέργειας…. [ΠΗΓΗ: διασκευασμένο απόσπασμα από άρθρο του Γ. Μπαμπινιώτη]
14. Ο ιδιαίτερα σημαντικά ρόλος των δασκάλων
Όσο τέλεια μέσα κι αν διαθέτει ένα εκπαιδευτικό σύστημα, όσο καλό κι αν είναι το πρόγραμμα σπουδών, χωρίς καλούς δασκάλους, οι οποίοι θα τα αξιοποιήσουν και θα τα εφαρμόσουν, είναι άχρηστα. Διότι, ειδικά σήμερα, πραγματικός δάσκαλος δεν είναι εκείνος που περιορίζεται στην απλή μετάδοση επιφανειακών γνώσεων, αλλά εκείνος που χρησιμοποιεί τις γνώσεις ως μέσα για να πλάσει, να διαμορφώσει την προσωπικότητα του παιδιού, δηλαδή το πνεύμα και το ήθος και το χαρακτήρα του. Ο πραγματικός δάσκαλος με κατάλληλες διδακτικές και παιδαγωγικές μεθόδους βοηθάει τον νέο να ωριμάσει, να ενηλικιωθεί πνευματικά, να γίνει ένας αυθύπαρκτος άνθρωπος. Δυστυχώς όμως ο ρόλος του εκπαιδευτικού της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης οδεύει προς ένα φτωχό «πάρε – δώσε», χάνοντας τον πραγματικό του χαρακτήρα.
15. Κοινωνική και δημοκρατική παιδεία
Η γενικότερη παιδεία που προσφέρει το σχολείο πρέπει να έχει κοινωνικό και ανθρωπιστικό περιεχόμενο. Κοινωνικό με την έννοια ότι έχει στενή σύνδεση με την κοινωνική πραγματικότητα και συνηθίζει το παιδί στην ομαδική και κοινωνική ζωή. Ανθρωπιστικό με την έννοια ότι πρέπει να καλλιεργεί στο μαθητή όλες εκείνες τις αξίες που θα τον κάνουν ν’ αγωνίζεται για το δικό του καλό αλλά και για την ευημερία του συνόλου, για την καλυτέρευση των συνθηκών και της ποιότητας της ζωής του κοινωνικού συνόλου. Επίσης η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να έχει περιεχόμενο και λειτουργία δημοκρατική. Και δημοκρατία στο σχολείο σημαίνει: να βρίσκεται ο μαθητής στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και όχι ο δάσκαλος και η διδακτέα ύλη. Να μην είναι δηλαδή ο μαθητής παθητικός δέκτης, αλλά να μπορεί να μετέχει στην όλη διαδικασία της γνώσης με το διάλογο και την προσωπική συμμετοχή. Να έχει λόγο για τα προβλήματα της σχολικής ζωής. Μόνο μέσα σε δημοκρατικό περιβάλλον ο μαθητής αισθάνεται άνετα, μετέχει στο μάθημα με τη θέλησή του, έχει λόγο για ό,τι γίνεται και εργάζεται δημιουργικά.
16. Η γνώση γεννιέται μεσά από την ανακάλυψη
Η γνώση γεννιέται μέσα από την ανακάλυψη και την επ-ανακάλυψη. Μέσα από την ακούραστη, υπομονετική, συνεχή ελπιδοφόρα συλλογική διερεύνηση του κόσμου. Αν θέλουμε να εμπνέουμε τα παιδιά και τους νέους να είναι δημιουργικοί, δεν μπορούμε πλέον να εξακολουθούμε να εφαρμόζουμε ένα μοντέλο «τραπεζικής εκπαίδευσης», σύμφωνα με το οποίο ο δάσκαλος είναι ο «καταθέτης» και ο μαθητής ο «άβουλος αποδέκτης», είχε πει ο βραζιλιάνος εκπαιδευτικός Paulo Freire.
17. Σχολείο και αισθητική αγωγή
Το μεγάλο στοίχημα της σύγχρονης παιδείας δεν είναι τόσο η διδακτέα ύλη, αλλά ο τρόπος διδασκαλίας, έτσι ώστε να πάψει το σχολείο να αποτελεί το καταναγκαστικό «επάγγελμα» των παιδιών και να γίνει, επιτέλους, ένας χώρος ελευθερίας και δημιουργίας. Το θέατρο, για παράδειγμα, ή πιο συγκεκριμένα τα στοιχεία θεατρολογίας που διδάσκονται ως μάθημα επιλογής στην Α΄ Λυκείου, θα μπορούσαν να είναι ένα ανεκτίμητο εργαλείο για τη διδασκαλία των μαθημάτων με ένα τέτοιο πνεύμα. Τα παιδιά με τον τρόπο αυτό μπορούν να προσεγγίζουν τη γνώση εξασκώντας παράλληλα τη φαντασία και την ευρηματικότητά τους.
18. Η δια βίου παιδεία
Η ανάγκη να μορφώνεται ο άνθρωπος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του συνειδητοποιήθηκε από την εποχή του Σόλωνα: «γηράσκω αεί διδασκόμενος». Στις σύγχρονες συνθήκες ζωής η ανάγκη για δια βίου παιδεία δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην απόκτηση εμπειριών, αλλά πρέπει να προσλάβει το χαρακτήρα οργανωμένης προσπάθειας, ώστε να μπορούν όλοι οι άνθρωποι να ενημερώνονται, να πληροφορούνται και να παρακολουθούν τις εξελίξεις και τα νέα επιτεύγματα σε κάθε τομέα. Η πρόοδος των επιστημών και οι συνακόλουθες αλλαγές και ανακατατάξεις που επέρχονται σε όλους σχεδόν τους τομείς των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, καθιστούν σήμερα περισσότερο από ποτέ επιτακτική ανάγκη τη δια βίου παιδείας. Αυτή η νέα αντίληψη για την σημασία που έχει η διηνεκής κατάκτηση της γνώσης θα γίνει πράξη, εφόσον από το σχολείο ακόμη ο μαθητής συνειδητοποιήσει την αξία της μάθησης και κυρίως αν μάθει πώς να μαθαίνει. Στη συνέχεια, σημαντικό ρόλο για να υλοποιείται αυτή η προσπάθεια σ’ όλα τα στάδια της ζωής του ανθρώπου, μπορούν να παίξουν: τα ΜΜΕ με ειδικές τηλεοπτικές εκπομπές για συγκεκριμένα θέματα, τα πανεπιστήμια και άλλοι εκπαιδευτικοί φορείς με τα σεμινάρια και τα διάφορά άλλα προγράμματα επιμόρφωσης, τα ανοιχτά ή λαϊκά πανεπιστήμια, αλλά πρώτα από όλα και κύρια η προσωπική έφεση και το ενδιαφέρον για έρευνα και μάθηση του ατόμου. Με τον τρόπο αυτό, της δια βίου εκπαίδευσης, η οργανωμένη κοινωνία μετατρέπεται σε τεράστια εκπαιδευτική μηχανή που παρέχει παιδεία προς όλες τις κατευθύνσεις (ηλικίες, επαγγέλματα, επίπεδα, ενδιαφέροντα), για να εξασφαλίσει όχι μόνο υψηλότερο βαθμό παραγωγικότητας σε κάθε τομέα, αλλά κυρίως καλύτερη ποιότητα ζωής με ευτυχισμένους ανθρώπους.
19. Κι ένα παράδειγμα που δείχνει τη σημασία της δια βίου παιδείας (από τον ημερήσιο τύπο)
Κάποτε η στοιχειλωδης εγγραμματοσύνη απαιτούσε το χειρισμό συμβολικών συστημάτων που ήσαν γενικά εύκολο να αφομοιωθούν- εύκολο από τη σημερινή σκοπιά, γιατί τότε έλεγαν «ανάθεμα τα γράμματα και εκείνον που τα βρήκε», αν και η ρήση, περισσότερο και από την αγανάκτηση του μαθητή, εκφράζει τον αποτροπιασμό αυτών που διαχειρίζονταν τα παραδοσιακά συμβολικά συστήματα της προφορικότητας για τους δαίμονες αμφισβήτησης που δημιουργούσε η εγγραμματοσύνη. Σήμερα τα συμβολικά συστήματα που οργανώνουν τις κοινωνίες μας (από τα σήματα της Τροχαίας ως τις ξένες γλώσσες, τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή ή βίντεο) και είναι αναγκαία για την επικοινωνία, την προσωπική έκφραση μέσα από το τραγούδι και τον χορό ή τη δημιουργία blog, για την κατανόηση της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας του τουρίστα και τη δουλειά στο γραφείο, στο εργοστάσιο ή στο χωράφι- τα συμβολικά συστήματα είναι τόσο πολλά και τόσο πολύπλοκα που δημιουργούν την ανάγκη τής «διά βίου εκπαίδευσης». Το ότι ζούμε σε «κοινωνίες και οικονομίες της γνώσης», σημαίνει πως για να ζουν εν κοινωνία και να μπορούν να παράγουν πλούτο, διανοητικό και υλικό, οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να κολυμπούν σε βαθιά, και ενίοτε σκοτεινά, σημειωτικά συστήματα- αλλιώς πνίγονται.
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: η ανάπτυξη μιας κοινωνίας είναι στενά δεμένη με την εκπαίδευση
Όσο πιο πολύ σε μια κοινωνία προσεγγίζονται και επιτυγχάνονται οι εκπαιδευτικοί στόχοι, τόσο πιο πολύ αναπτύσσονται όλοι οι τομείς του πολιτισμού και προοδεύει η κοινωνία αυτή, αφού με την παιδεία απελευθερώνονται οι δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου, καλλιεργείται η ευαισθησία του και διαμορφώνεται το ήθος του.
Πρόταση για παραγωγή κειμένου με θέμα: συμβολή κλασικών σπουδών στην πνευματική καλλιέργεια
Η συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας
ΘΕΜΑ: Ως φιλόλογος συντάσσετε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα. Σ’ αυτό εξηγείτε στους μαθητές τη συμβολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και των κλασσικών κειμένων στη γλωσσική και ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια καθώς και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας ιδιαίτερα στην εποχή μας (άρθρο για τη σχολική εφημερίδα: βλέπε υποδειγματική ανάπτυξη στα κριτήρια αξιολόγησης)
ΚΕΙΜΕΝΑ, ΔΟΚΙΜΙΑ, ΕΠΙΦΥΛΛΥΔΕΣ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ για όλα τα παραπάνω θέματα βλέπε στην ομότιτλη αποδελτίωσή τους
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου