Το βιβλίο αλλάζει, ο φετιχισμός παραμένει;

Το βιβλίο αλλάζει, ο φετιχισμός παραμένει;

Ηλεκτρονικό βιβλίο και ηλεκτρονικοί αναγνώστες. Τι αγαπάνε τελικά οι αληθινοί βιβλιόφιλοι; Τα βιβλία ή τη λογοτεχνία; Έτσι ή αλλιώς, τα εγγόνια μας θα είναι αναγνώστες αποκλειστικά ηλεκτρονικών βιβλίων και θα παραξενεύονται με το φετιχισμό μας για το τυπωμένο χαρτί!

Νόμιζα ότι ποτέ δεν θα με απασχολούσε το θέμα του ηλεκτρονικού βιβλίου, γιατί μου είναι κουραστικό -όπως σε όλους φαντάζομαι- να διαβάζω σε οθόνη. Στο σκληρό δίσκο μου υπάρχουν κάμποσα βιβλία σε μορφή pdf, αλλά απλά ξέρω ότι είναι εκεί για να τα συμβουλεύομαι, όταν χρειάζεται, χωρίς όμως να υπάρχει περίπτωση να τα διαβάσω κάποτε. Μέχρι που έμαθα για την τεχνολογία e-ink και κατάλαβα ότι η οθόνη του ηλεκτρονικού αναγνώστη δεν είναι καθόλου σαν την οθόνη του υπολογιστή. Όπως ίσως θα ξέρετε (κι αν δεν ξέρετε αξίζει να μάθετε), σ’ αυτά τα «γκατζετάκια» η οθόνη διαβάζεται μόνο εάν υπάρχει εξωτερική πηγή φωτός. Δεν έχουν, δηλαδή, δική τους ακτινοβολία όπως οι οθόνες των Η/Υ, και μάλιστα τα καλύτερα εξ αυτών διαβάζονται και σε δυνατό ηλιακό φως χωρίς αντανάκλαση, όπως ακριβώς και τα έντυπα βιβλία. Έτυχε πρόσφατα να δανειστώ και να χρησιμοποιήσω το Kindle της Amazon για λίγες βδομάδες και έμεινα πολύ ικανοποιημένος από τη συσκευή. Όταν, μάλιστα, διαπίστωσα ότι υπάρχουν σήμερα τέτοιες συσκευές σε σχετικά καλή τιμή (από 100€), καταρρίφθηκε και η τελευταία επιφύλαξη που είχα για τους ηλεκτρονικούς αναγνώστες.
Παρόλο, όμως, που οι συσκευές αυτές είναι ξεκούραστες, πρακτικές, χωρούν εκατοντάδες τίτλους και πλέον κοστίζουν φθηνά, οι αντιρρήσεις εκ μέρους των βιβλιόφιλων παραμένουν. Και έχουν να κάνουν περισσότερο με θέματα φετίχ. Ας το σκεφτούμε λίγο εμείς οι βιβλιοφάγοι. Όταν αγοράζουμε ένα βιβλίο, απολαμβάνουμε πολύ περισσότερα πράγματα από το περιεχόμενό του: το εξώφυλλό του, τα “παρα-κειμενικά” του στοιχεία και προσπαθούμε να εμπλέξουμε κι άλλες αισθήσεις εκτός από την όραση και την αφή όπως για παράδειγμα την όσφρηση…
Ο ίδιος ο Ρέι Μπράντμπερι, όταν τον ρώτησαν πρόσφατα, ποια ειναι η γνώμη του για το ηλεκτρονικό βιβλίο απάντησε: «Συγγνώμη αλλά αυτό δεν είναι βιβλίο. Ένα βιβλίο πρέπει να μυρίζει σαν βιβλίο. Ο υπολογιστής δεν μυρίζει!». Μέγιστος φετιχιστής του βιβλίου, λοιπόν, ο Ρέι Μπράντμπερι και μας φαίνεται φυσικό για το συγγραφέα του εμβληματικού “Φαρενάιτ 451″, ο οποίος μάλιστα απειλούσε με γροθιές όποιον τολμούσε να το κυκλοφορήσει σε μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου. Αλλά είναι έτσι; Κανονικά θα έπρεπε να μας φαίνεται περίεργο να τα λέει αυτά ο Ρέι Μπράντμπερι, ακριβώς επειδή στο “Φαρενάιτ 451” -όπου ως γνωστόν τα βιβλία είναι απαγορευμένα- οι παράνομες ομάδες των αντιστασιακών βιβλιόφιλων βρίσκουν αυτόν τον τρόπο για να διασώσουν τη λογοτεχνία: την αποδεσμεύουν από την υλική της υπόσταση, την απομνημονεύουν!

Οι ήρωες του Μπράντμπερι, αρνούνται το βιβλίο (μάλλον το προσπερνούν) για να σώσουν το περιεχόμενό του. Γίνονται οι ίδιοι ζωντανά βιβλία για το χατίρι της λογοτεχνίας.

Τελικά εμείς οι βιβλιόφιλοι τι είναι αυτό που αγαπάμε; Τα βιβλία ή τη λογοτεχνία; Αυτονόητη είναι η επιλογή του δεύτερου σκέλους της διάζευξης. Αγαπάμε τη λογοτεχνία αλλά υπερασπιζόμαστε το βιβλίο γιατί έτσι υπερασπιζόμαστε τη λογοτεχνία. Η λογοτεχνία όμως χρησιμοποίησε το βιβλίο ως όχημα σχετικά πρόσφατα. Επί πολλούς αιώνες ήταν προφορική, διαδίδονταν από γενιά σε γενιά με το στόμα και τη μνήμη. Ο Όμηρος δεν έγραψε τα έπη του -τα συνέθεσε και τα απάγγελλε. Μετά ήρθε η εφεύρεση της γραφής και τα μέσα καταγραφής του κειμένου: πέτρα, πάπυρος, περγαμηνή. Το βιβλίο κάποτε είχε τη μορφή κώδικα, δηλαδή ρολού που το διάβαζες ξετυλίγοντας τη μία άκρη και τυλίγοντας την άλλη. Μετά την επανάσταση της τυπογραφίας, το βιβλίο πήρε τη σημερινή του μορφή και πορεύτηκε μία πορεία αιώνων. Ίσως σήμερα ήρθε η ώρα του αποχωρισμού. Κάποιοι λένε ότι το βιβλίο δεν θα πεθάνει ποτέ. Αυτό που σίγουρα δεν θα πεθάνει ποτέ είναι η λογοτεχνία. Το βιβλίο ίσως να πεθάνει -αν μπορούμε να ονομάσουμε θάνατο την αλλαγή της μορφής του.

Αλλά κι όταν ακόμη το έντυπο βιβλίο δώσει εξ ολοκλήρου τη θέση του στο ηλεκτρονικό, οι αναγνώστες θα παραμείνουν φετιχιστές. Απλά θα είναι ο φετιχισμός που αναπτύσσουμε για τις θαυματουργές εκείνες συσκευές με τις περιττές καμιά φορά ιδιότητες που καταφέρνουν να μας γίνονται απαραίτητες. Όσο χρησιμοποιούσα το Kindle, έπιασα τον εαυτό μου να κάθεται να διαβάσει μόνο και μόνο για να χρησιμοποιήσει το Kindle. Επίσης συχνά έπιανα τον εαυτό μου να διακόπτει την ανάγνωση για να παίξει με τα πλήκτρα του, να ανατρέξει στα περιεχόμενα του κειμένου ή να “ξεφυλλίσει” τα άλλα βιβλία της συσκευής.
Ενώ, λοιπόν, η βιβλιοθήκη μου βαρυγκωμά από το βάρος των συμβατικών βιβλίων συνεχίζω την έρευνα για τον ηλεκτρονικό αναγνώστη που θα “στεγάσει” τα ψηφιακά μου βιβλία. Για την ώρα την προσοχή μου έχει τραβήξει το Kobo Touch, ένας νέος ηλεκτρονικός αναγνώστης με οθόνη αφής σε λογική τιμή. Αλλά η αναζήτηση συνεχίζεται. Το σίγουρο είναι ότι εμείς είχαμε την τύχη να ζήσουμε σε ένα ιστορικό μεταίχμιο. Ίσως τα εγγόνια μας να είναι αναγνώστες αποκλειστικά ηλεκτρονικών βιβλίων και σίγουρα θα απορούν για το φετιχισμό που είχαμε κάποτε για το τυπωμένο χαρτί.

[αναρτήθηκε στο ιστολόγιο του ΑΤΑΙΡΙΑΣΤΟΥ «Μπουκάλια στο Πέλαγος» http://www.philology.gr/blog/  ]