Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο όπου κι αν βρίσκεται
ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ η ομιλία του στη Στοκχόλμη την ημέρα που τιμήθηκε με το ΝΟΜΠΕΛ Λογοτεχνίας 1963 (βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗΣ/ έκθεσης Γ΄ Λυκείου σελ. 234)
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ σχόλιο:
Η ΠΙΣΤΗ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΕΧΕΙ ΠΕΡΑΣΕΙ και στο νεοελληνικό λόγο: στοιχεία που έχουν σχέση με τη ΓΛΩΣΣΑ, την ΠΑΡΑΔΟΣΗ, την ΑΝΘΡΩΠΙΑ, τη ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, τη ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές
Επικεφαλίδες
Ο πολιτισμός και η φιλοσοφία της αρχαίας Ελλάδας είχαν χαρακτήρα ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟ: αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά που τον ξεχωρίζει από τις αξίες άλλων πολιτισμών.
«Ο Παρθενώνας είναι ένα σπίτι πρόσφορο για μιαν ανθρωπότητα ήρεμη, άνετη, ωραία οργανωμένη, σίγουρη για τον εαυτό της και για τον κόσμο γύρω της»
ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ και η ΠΟΛΙΤΙΚΗ στην αρχαία Ελλάδα, γι’ αυτό κατέκτησε το πιο ανθρώπινο πολίτευμα, τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
α] «Δούλος είναι εκείνος που δεν μπορεί να εκφράσει τη σκέψη του» (ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ)
β] «Η Αθήνα ήταν μια πολιτεία λόγων, όπου οι λέξεις μετρούσαν περισσότερο από τα τείχη» (DROIT) και
γ] «αφήστε το άτομο ελεύθερο και να έχετε εμπιστοσύνη ότι θα κάνει συνειδητά το καθήκον του»
ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ και η ΘΡΗΣΚΕΙΑ: «Οι σκοτεινοί θεοί της ΑΝΑΤΟΛΗΣ φιλτράρονται από τους διαύλους της ελεύθερης σκέψης του και εξανθρωπίζονται. Μπροστά τους ο Έλληνας στεκόταν όρθιος. Δε γονάτιζε να τους προσκυνήσει. «Το προσκύνημα ταπείνωνε και το Θεό που το δεχόταν και τον άνθρωπο που το καταδεχόταν».
«Το ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ είναι εντολή χίλιες φορές ευρύτερη και ουσιαστικότερη από τις εντολές που έρχονται από την ΑΝΑΤΟΛΗ. Αυτές προέρχονται από λαούς που περιμένουν Μεσσίες, για να τους σώσουν. Οι Έλληνες δεν υποτάσσονται στην ιδέα του μεσσιανισμού, γιατί ξέρουν να σκέφτονται και γιατί έχουν πίστη στον άνθρωπο» (Φ. Πολίτης)
Το κείμενο τη ομιλίας του Σεφέρη:
Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση.Αλήθεια, η ΣΟΥΗΔΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑ έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγνώμη που ζητώ πρώτα- πρώτα από τον εαυτό μου.
Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας δόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχθηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά. Κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος, ισχύει κι όταν ακόμα πρόκειται για φυσικά φαινόμενα. «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα», λέει ο Ηράκλειτος, «ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν»
Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε» (ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ). Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος. Είχε μάθει να γράφει στα 35 χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ έναν λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο κόσμος που ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας θεός ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.
Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία, παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Να, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νοιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγιο, απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία, που ένιωσε αυτά τα πράγματα, που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της Ανθρώπινης καρδιάς, που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: «να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής», για να θυμηθώ τον Σέλλεϋ, τον εμπνευστή καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο όπου κι αν βρίσκεται. Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας αναλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα.
[Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές 2 σελ. 159]
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ σχόλιο:
Η ΠΙΣΤΗ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΕΧΕΙ ΠΕΡΑΣΕΙ και στο νεοελληνικό λόγο: στοιχεία που έχουν σχέση με τη ΓΛΩΣΣΑ, την ΠΑΡΑΔΟΣΗ, την ΑΝΘΡΩΠΙΑ, τη ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, τη ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές
Επικεφαλίδες
Ο πολιτισμός και η φιλοσοφία της αρχαίας Ελλάδας είχαν χαρακτήρα ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟ: αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά που τον ξεχωρίζει από τις αξίες άλλων πολιτισμών.
«Ο Παρθενώνας είναι ένα σπίτι πρόσφορο για μιαν ανθρωπότητα ήρεμη, άνετη, ωραία οργανωμένη, σίγουρη για τον εαυτό της και για τον κόσμο γύρω της»
ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ και η ΠΟΛΙΤΙΚΗ στην αρχαία Ελλάδα, γι’ αυτό κατέκτησε το πιο ανθρώπινο πολίτευμα, τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
α] «Δούλος είναι εκείνος που δεν μπορεί να εκφράσει τη σκέψη του» (ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ)
β] «Η Αθήνα ήταν μια πολιτεία λόγων, όπου οι λέξεις μετρούσαν περισσότερο από τα τείχη» (DROIT) και
γ] «αφήστε το άτομο ελεύθερο και να έχετε εμπιστοσύνη ότι θα κάνει συνειδητά το καθήκον του»
ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ και η ΘΡΗΣΚΕΙΑ: «Οι σκοτεινοί θεοί της ΑΝΑΤΟΛΗΣ φιλτράρονται από τους διαύλους της ελεύθερης σκέψης του και εξανθρωπίζονται. Μπροστά τους ο Έλληνας στεκόταν όρθιος. Δε γονάτιζε να τους προσκυνήσει. «Το προσκύνημα ταπείνωνε και το Θεό που το δεχόταν και τον άνθρωπο που το καταδεχόταν».
«Το ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ είναι εντολή χίλιες φορές ευρύτερη και ουσιαστικότερη από τις εντολές που έρχονται από την ΑΝΑΤΟΛΗ. Αυτές προέρχονται από λαούς που περιμένουν Μεσσίες, για να τους σώσουν. Οι Έλληνες δεν υποτάσσονται στην ιδέα του μεσσιανισμού, γιατί ξέρουν να σκέφτονται και γιατί έχουν πίστη στον άνθρωπο» (Φ. Πολίτης)
Το κείμενο τη ομιλίας του Σεφέρη:
Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας δόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχθηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά. Κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος, ισχύει κι όταν ακόμα πρόκειται για φυσικά φαινόμενα. «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα», λέει ο Ηράκλειτος, «ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν»
Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε» (ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ). Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος. Είχε μάθει να γράφει στα 35 χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ έναν λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο κόσμος που ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας θεός ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.
Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία, παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Να, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νοιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγιο, απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία, που ένιωσε αυτά τα πράγματα, που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της Ανθρώπινης καρδιάς, που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: «να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής», για να θυμηθώ τον Σέλλεϋ, τον εμπνευστή καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο όπου κι αν βρίσκεται. Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας αναλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα.
[Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές 2 σελ. 159]
Ανθρωπισμός και παιδεία –Πληροφοριακό υλικό
Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο
«Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται. Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα» (Γ. Σεφέρης στην κατακλείδα της ομιλίας του στην ομιλία του στη Στοκχόλμη την ημέρα που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας – όλη την ομιλία μπορείς να την διαβάσεις με ΚΛΙΚ εδώ)
ΛΕΖΑΝΤΑ: ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ ΚΑΙ ΣΦΙΓΓΑ - JEAN INGRES 1808-1825 Ενώ ο ήρωας λούζεται στο φως, η σκιά τυλίγει τη Σφίγγα, ίσως σημάδι της επικείμενης ήττας της. Η πρόσκληση ανάμεσα στον Οιδίποδα και τη Σφίγγα ερμηνεύεται αλληγορικά ως η νίκη της ευφυΐας απέναντι στο ένστικτο και στην πρωτόγονη δύναμη
Ανθρωπισμός είναι μια στάση ζωής που θεωρεί τον άνθρωπο πρώτη αξία της ζωής: «να πλάθουμε ανθρώπους με γερό κι ωραίο σώμα, με καθαρό στοχαστικό νου, με δυνατή θέληση και σεβασμό και αγάπη στους συνανθρώπους των» (Αλ. Δελμούζος)
ΟΡΙΣΜΟΙ: α] ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ, στη γενικότερή του έννοια, είναι τρόπος σκέψης που δίνει έμφαση στον άνθρωπο, τις αξίες του και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων του.
β] Ανθρωπισμός (ή ουμανισμός, από το λατινικό όρο humanismus – homo, inis= άνθρωπος) ονομάστηκε και η αντίληψη της αναγέννησης ότι η σωματική, η πνευματική και η ψυχική αγωγή του ανθρώπου πρέπει να στηρίζονται στη μελέτη της ελληνικής και της λατινικής αρχαιότητας. Δηλαδή σκοπό του έχει ο ανθρωπισμός να μελετήσει τον αρχαίο κλασικό κόσμο πάνω στην ορθολογική και κριτική του διάσταση και να υψώσει με τις αξίες που εκείνος καλλιέργησε το ανθρώπινο πνεύμα. Αυτές οι σπουδές στη Δυτική Ευρώπη ονομάστηκαν ανθρωπιστικές σπουδές (οι ορισμοί από το σχολικό βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗΣ/ έκθεσης Γ΄ τάξης σελ. 240)
Κι άλλες προσεγγίσεις για την έννοια του ανθρωπισμού
O όρος «ανθρωπισμός» έχει οικειοποιηθεί από τις πιο ετερογενείς φιλοσοφίες και ιδεολογίες και για τον λόγο τούτο δίνει συχνά την εντύπωση μιας ηχηρής μα άδειας διατύπωσης. Εύκολα λοιπόν μπορεί να κατανοήσει κανείς την αυστηρή κριτική που έχουν ασκήσει στην έννοια του ανθρωπισμού οι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι της εποχής μας.
Ο Μαρξ διακήρυττε το νέο ανθρωπισμό προβάλλοντας ¬ως υπέρτατο αγαθό τη δυνατότητα του ατόμου να αναπτύξει ελεύθερα τα φυσικά του ταλέντα σε μια αταξική και ελεύθερη κοινωνία• βασικός προσανατολισμός του ήταν η ευτυχία του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία κατά την επίγεια ζωή του. Για τον Derrida είναι μία απλή συνάρτηση κοινωνικών και γλωσσικών συναρτήσεων, για τον Lacan προσωπικών ψυχολογικών δυνάμεων. Ο Foucault βλέπει τον Άνθρωπο ως το αποτέλεσμα του συνδυασμού απρόσωπων κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών δυνάμεων. Ο Σαρτρ εκτιμά ότι όλες οι ανθρώπινες αξίες πηγάζουν από την αυτονομία του υποκειμένου, το ελεύθερο άτομο• διακηρύττει την απόλυτη ελευθερία και ευθύνη του ανθρώπου για την ύπαρξή του.
Σήμερα ο κοινωνικός ανθρωπισμός πρεσβεύει το ενδιαφέρον για την ευημερία του είδους και ταυτόχρονα φροντίδα για τη δημιουργία ευνοϊκών κοινωνικών συνθηκών για όλα τα μέλη της Κοινωνίας. Ο δε ηθικός ανθρωπισμός τάσσεται εναντίον κάθε μορφής ολοκληρωτισμού, βίας και τρομοκρατίας, εναντίον του ρατσισμού, εναντίον κάθε καταπίεσης των πολιτικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Χωρίς αμφιβολία, ευγενείς και υψηλόφρονες επιδιώξεις. Η σύγχρονη χρήση βίας για την επικράτηση των ιδεών και των οικονομικών συμφερόντων υπονομεύει τις ίδιες τις αξίες του ανθρωπισμού που, υποτίθεται, επιδιώκει να περισώσει.
Σίγουρα, βέβαια, θα ήταν μοιραίο λάθος να θεωρήσουμε ότι η μεταμοντέρνα περίοδος που διανύουμε διατηρεί ακέραιες τις αξίες του ανθρωπισμού. Ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η συνεργασία έχουν χαθεί κάπου στη μαγική σφαίρα του ατομισμού, έχουν εξοβελιστεί στο περιθώριο του κοινωνικού βίου μπροστά στο κυνήγι του κέρδους. Έτσι, στην ουσία ο ατομισμός εμφανίζεται σαν ένα αντώνυμο κοινωνικό του ανθρωπισμού. Μόνο που ο ατομισμός δεν είναι ένα αναίτιο φαινόμενο.
[ΠΗΓΗ: http://chldimos.blogspot.com/]
Η παιδεία για να πετύχει τους στόχους της πρέπει να εμπνέεται από έναν καθολικό ανθρωπισμό.
«Όσο φτωχή και αν είναι η πραγματικότητα όπου δουλεύει ένα σχολείο, το δάσκαλό του πρέπει να τον εμπνέει ένα ιδανικό: ο καθολικός ανθρωπισμός. Να βοηθάει κι αυτός με το έργο του να υψώνεται ολοένα και περισσότερο η ανθρώπινη ζωή και ο πολιτισμός της. Ένα ιδανικό χωρίς τέρμα , γιατί δεν έχει τέρμα ο δρόμος της ανθρώπινης ψυχής. Σ’ αυτόν ένας δρόμος φέρνει: η σωστή εθνική μόρφωση. Γιατί ανθρωπότητα είναι όλοι οι λαοί μαζί και η ζωή της υψώνεται όταν ανεμπόδιστη και αυθύπαρκτη η κάθε εθνική ομάδα αγωνίζεται για την εσωτερική της ανάπτυξη, και πιο πέρα για το ιδανικό της εγώ. Και δεν υπάρχει ομάδα που από τη δική της άποψη, με το δικό της τύπο, να μη βάζει ένα πολύτιμο πετράδι στον κοινό σκοπό όλων. Η καθεμιά τους κρύβει μέσα της άπειρα στοιχεία, που κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να δώσουν. Όταν όμως ένα έθνος εμποδίζει την ατομική, την ιδιότυπη ανάπτυξη ενός άλλου, όταν του πατά την αυθυπαρξία του, εμποδίζει γενικά την ανθρώπινη γενικά ζωή να υψωθεί, καταστρέφει τον κοινό σκοπό, το δικό του σκοπό. Γι’ αυτόν φτάνει η αυτοσυντήρησή του και η εντατική καλλιέργεια του εαυτού του. Έτσι στην κάθε εθνική ομάδα οι άλλες δεν είναι, δεν πρέπει να είναι αδιάφορες ή εχθρικές, παρά συνεργάτες που αγωνίζονται για τον ίδιο σκοπό, συνεργάτες που πρέπει να τους γνωρίσει, να τους εκτιμήσει σωστά και να τους βοηθήσει» (απόσπασμα από εισήγηση του Αλέξανδρου Δελμούζου στη Βαλκανική διάσκεψη που είχε οργανωθεί στην Αθήνα το 1930 με θέμα την ειρηνική συμβίωση των λαών – βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗΣ/ έκθεσης Γ΄ Λυκείου σελ. 235-240)
Για μια άλλη ανθρωπιστική παιδεία: Είναι ανάγκη μέσα στις νέες παγκοσμιοποιημένες συνθήκες να αναπτυχθεί ένας νέος ευρωπαϊκός ουμανισμός με βασική αναφορά στις αρχές του.
Ένα νέο μορφωτικό ιδεώδες, που δε στοχεύει πλέον στον ιδεαλιστικό ουμανισμό, αλλά στην καλλιέργεια της αυτόνομης προσωπικότητας του Ανθρώπου πρέπει να μορφοποιηθεί σταδιακά. Η φράση studio humanitatis, με την οποία ο Κικέρωνας είχε περιγράψει την παιδευτική αξία της κλασσικής γραμματολογίας, χρησιμοποιείται και πάλι για να περιγράψει τις σπουδές μέσω των οποίων πραγματώνεται το νέο αυτό ιδεώδες.
Οι Ευρωπαίοι σήμερα βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα εκτεταμένο αξιακό μετασχηματισμό, τον οποίο χαρακτηρίζει «η αποσύνθεση των παλαιών προτύπων ανθρώπινων κοινωνικών σχέσεων» και η διαμόρφωση μιας νέας κοινωνίας. Το νέο ιδεολογικό κλίμα δεν ευνοεί προφανώς ούτε τα κλασικά γράμματα, ούτε τον παραδοσιακό ανθρωπιστικό προσανατολισμό της γενικής εκπαίδευσης, ο οποίος φαντάζει παράταιρος και ξεπερασμένος.Είναι όμως ανάγκη μέσα στις νέες παγκοσμιοποιημένες συνθήκες να αναπτυχθεί ένας νέος ευρωπαϊκός ουμανισμός με βασική αναφορά στις αρχές του.
Και βέβαια μόνο η αρχαιοελληνική γραμματεία από μόνη της δεν αρκεί. Οφείλει να εμπλουτιστεί με τις επιστημονικές εξελίξεις των κοινωνικών επιστημών, της εθνολογίας, της νομικής και των πολιτικών επιστημών, προκειμένου να καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη.
Τα αρχαία ελληνικά φυσικά κυριαρχούν στο σχολικό πρόγραμμα της εξαετούς μέσης εκπαίδευσης. Ο ανθρωπισμός όμως ταυτίζεται απόλυτα με την αρχαία κλασική γραμματολογία, αποτελεί την αδιαπραγμάτευτη ιδεολογία της αδιαφορώντας για όλες τις άλλες επιστήμες που έχουν ως κέντρο τους τον Άνθρωπο. Ο ανθρωπισμός, λοιπόν, στην εκπαίδευση δεν είναι και δεν μπορεί να μένει κενός περιεχομένου ή απαρχαιωμένη μεταφορά γνώσεων από τα κλασσικά κείμενα.
Είναι ανάγκη το ανθρωπιστικό περιεχόμενο του νέου σχολικού προγράμματος να ξεφύγει από τη στείρα αποστήθιση των κλασσικών μελετών. Σήμερα παρατηρούμε πως μέσα στο άναρχο και ασύνδετο πρόγραμμα, οι ουμανιστικές αξίες δε γίνονται κτήμα των νέων. Ενώ στο αναλυτικό πρόγραμμα έχει προστεθεί ένας αξιόλογος όγκος της αρχαίας ελληνικής γραμματολογίας, τούτη μένει κενή γράμματος• μία ακόμα στείρα και ανώφελη γνώση, ακατανόητη από τους μαθητές στην ουσία της.
Είναι, λοιπόν, ανάγκη οι αξίες του ανθρωπισμού να μεταλαμπαδευτούν στους μαθητές. Και η μεταφορά αυτή δεν μπορεί να γίνει με κλειστή διδακτική μέθοδο. Η στειρότητα της μελέτης των αρχαιοελληνικών κειμένων εμποδίζει την ανάπτυξη του νου και κουράζει το εφηβικό πνεύμα. Η ανδρεία, η τιμή και η αρετή μένουν στη σκέψη του ως ουσιαστικά Α΄ και Γ΄ κλίσης και όχι ως ουσία. Ο σεβασμός και η φιλοξενία μεταφορτώνονται σε επεισόδια της Οδύσσειας που δε χρειάζονται ανάλυση, αφού δεν καλλιεργούνται τέτοιες αναζητήσεις.
Έτσι, γίνεται φανερή η ανάγκη μετασχηματισμού της ανθρωπιστικής ύλης του σύγχρονου σχολείου. Η συνεργασία δεν αποτελεί μία γνώση ούτε μία δεξιότητα που πρέπει να αναπτυχθεί. Είναι μία στάση ζωής και ως τέτοια πρέπει να διδαχθεί βιωματικά. Μέσα από ομαδικές εργασίες, μέσα από κοινές εκδηλώσεις δημιουργικών περιπάτων και περιηγήσεων σε αξιοθέατα και τοπία φυσικού κάλλους η συνεργατικότητα θα μετατραπεί σε συνεργασία. Η συνοχή στη μικρή κοινότητα του σχολείου θα μετεξελιχθεί σε κοινωνική συνοχή. Και όλα αυτά χωρίς να χάσει ο έφηβος ούτε την ατομική του υπόσταση μαζοποιημένος, ούτε όμως και να ανταγωνίζεται τους συμμαθητές του.
Και ας τονίσουμε ότι η παιδευτική διαδικασία δεν έχει ανάγκη μόνο τη συνεργασία. Ο διάλογος είναι εκείνο το μέσο που θα φέρει κοντά τους μαθητές. Μιλάμε όμως για ένα διάλογο ανοιχτό, για ένα διάλογο μεταξύ των μαθητών χωρίς τη διαμεσολάβηση του δασκάλου. Οι κλειστές ερωτήσεις αποτελούν διαλογική φενάκη. Η ουσία της καλλιέργειας των ανθρωπιστικών αξιών βρίσκεται μέσα στις ανοιχτές ερωτήσεις, όπου ο δάσκαλος δεν ξέρει πού θα οδηγήσουν, δεν ξέρει πώς θα εξελιχθούν, αλλά γνωρίζει ότι θα οδηγήσουν στην αμφισβήτηση και την κρίση.
Η ουσιαστική όμως ανθρωπιστική εκπαίδευση -χωρίς να μειώνει τη σημασία των θετικών ή τεχνολογικών διδακτικών αντικειμένων, αλλά σε αρμονική συνάρτηση και σε διαλεκτική σχέση μαζί τους- δεν μπορεί να μένει ανθρωποκεντρική. Ο ανθρωποκεντρισμός ως αντίληψη είναι απάνθρωπος. Οδηγεί στην αδιαφορία για τη φύση, για το οικοσύστημα και αναπτύσσει μονόπλευρες πρακτικές σε βάρος της φύσης.
Ο Αριστοτέλης σημειώνει ότι «είναι η φύση του ανθρώπου να έχει την επιθυμία να μάθει». Και ο ανθρωπισμός τονίζει ακριβώς την αξία της ελεύθερης σκέψης, της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας, ενθαρρύνει την περίεργη κι εκτός κοινωνικών στερεοτύπων φαντασία του εξερευνητή, υποστηρίζει την εφευρετικότητα χωρίς περιορισμό, προωθεί την πτήση της φαντασίας του ποιητή. Ο ανθρωπισμός είναι λογικός και αδογμάτιστος. Υποστηρίζει την ελεύθερη έρευνα σε όλες τις μορφές της και αντιτίθεται σε όλες τις μορφές της λογοκρισίας. Αναγνωρίζει την επιστημονική μέθοδο ως την πλέον αξιόπιστη και αποτελεσματική για την απόκτηση γνώσεων για τον κόσμο, χωρίς να κάνει καμία έκπτωση στην αξία της τέχνης, της μουσικής, της λογοτεχνίας και των άλλων τρόπων της πολιτιστικής έκφρασης προκειμένου να φέρει τους ανθρώπους στην αναγνώριση των μορφών την αλήθειας, της διαφορετικής οπτικής των πραγμάτων.
Ο ανθρωπισμός εκφράζει την ελευθερία της έρευνας. Ο ανθρωπισμός πιστεύει σε ένα ελεύθερο μυαλό που είναι σε θέση να ψάξει και να κρίνει γεγονότα, καταστάσεις, πρόσωπα και ιδέες. Αυτή είναι βέβαια και η μορφιά της δημοκρατίας που λειτουργεί με ουμανιστικές αρχές: επιτρέπει στον πολίτη: να εγείρει ζητήματα, να συζητήσει, να υποστηρίξει, να διαφωνήσει με σεβασμό στις αρχές και τις αξίες του άλλου. Είναι αντιδημοκρατικό να αρνηθούμε σε κανέναν να αμφισβητεί, να ρωτήσει. Η αληθινή δημοκρατία δε θέτει ετικέτες λάθους στα πρόσωπα μόνο και μόνο επειδή κάποιος διαφωνεί.
Η πεισματική παρουσία του διλήμματος ανθρωπιστική παιδεία ή τεχνική εκπαίδευση στην ατζέντα της εκπαιδευτικής πολιτικής είναι ασφαλώς δηλωτική της παρατεινόμενης αδυναμίας να δοθεί οριστική απάντηση στο ουσιώδες αυτό ζήτημα. Ένα δίλημμα που ξεκινά ήδη από το μεσαιωνικό ουμανισμό. Καθώς όμως διανύουμε την περίοδο της ύστερης νεωτερικότητας, το δίλημμα εμφανίζεται υπό νέους όρους. Τους νέους όρους διαμορφώνει κατ’ αρχάς η έκρηξη και κυρίως η υφή της νέας επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας. Η συναίρεση επιστήμης και τεχνολογίας αναβαθμίζει περαιτέρω την τεχνολογική γνώση σε τεχνο-επιστήμη, σε αναβαθμισμένη πνευματικά δηλαδή μορφή γνώσης, και συνεπώς νομιμοποιεί και ισχυροποιεί τη διεκδίκηση της αυτόνομης παρουσίας της στο σχολικό πρόγραμμα της γενικής εκπαίδευσης
Σκοπός της γενικής παιδείας είναι η ολόπλευρη πνευματική καλλιέργεια την οποία σηματοδοτούν η συνολική θεώρηση των πραγμάτων, η κριτική σκέψη, η ικανότητα ανάλυσης και γενίκευσης, η ευθυκρισία, αλλά και η δεκτικότητα απέναντι στις νέες ιδέες.
[ΠΗΓΗ: http://chldimos.blogspot.com/]
«Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται. Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα» (Γ. Σεφέρης στην κατακλείδα της ομιλίας του στην ομιλία του στη Στοκχόλμη την ημέρα που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας – όλη την ομιλία μπορείς να την διαβάσεις με ΚΛΙΚ εδώ)
Ανθρωπισμός είναι μια στάση ζωής που θεωρεί τον άνθρωπο πρώτη αξία της ζωής: «να πλάθουμε ανθρώπους με γερό κι ωραίο σώμα, με καθαρό στοχαστικό νου, με δυνατή θέληση και σεβασμό και αγάπη στους συνανθρώπους των» (Αλ. Δελμούζος)
ΟΡΙΣΜΟΙ: α] ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ, στη γενικότερή του έννοια, είναι τρόπος σκέψης που δίνει έμφαση στον άνθρωπο, τις αξίες του και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων του.
β] Ανθρωπισμός (ή ουμανισμός, από το λατινικό όρο humanismus – homo, inis= άνθρωπος) ονομάστηκε και η αντίληψη της αναγέννησης ότι η σωματική, η πνευματική και η ψυχική αγωγή του ανθρώπου πρέπει να στηρίζονται στη μελέτη της ελληνικής και της λατινικής αρχαιότητας. Δηλαδή σκοπό του έχει ο ανθρωπισμός να μελετήσει τον αρχαίο κλασικό κόσμο πάνω στην ορθολογική και κριτική του διάσταση και να υψώσει με τις αξίες που εκείνος καλλιέργησε το ανθρώπινο πνεύμα. Αυτές οι σπουδές στη Δυτική Ευρώπη ονομάστηκαν ανθρωπιστικές σπουδές (οι ορισμοί από το σχολικό βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗΣ/ έκθεσης Γ΄ τάξης σελ. 240)
Κι άλλες προσεγγίσεις για την έννοια του ανθρωπισμού
O όρος «ανθρωπισμός» έχει οικειοποιηθεί από τις πιο ετερογενείς φιλοσοφίες και ιδεολογίες και για τον λόγο τούτο δίνει συχνά την εντύπωση μιας ηχηρής μα άδειας διατύπωσης. Εύκολα λοιπόν μπορεί να κατανοήσει κανείς την αυστηρή κριτική που έχουν ασκήσει στην έννοια του ανθρωπισμού οι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι της εποχής μας.
Ο Μαρξ διακήρυττε το νέο ανθρωπισμό προβάλλοντας ¬ως υπέρτατο αγαθό τη δυνατότητα του ατόμου να αναπτύξει ελεύθερα τα φυσικά του ταλέντα σε μια αταξική και ελεύθερη κοινωνία• βασικός προσανατολισμός του ήταν η ευτυχία του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία κατά την επίγεια ζωή του. Για τον Derrida είναι μία απλή συνάρτηση κοινωνικών και γλωσσικών συναρτήσεων, για τον Lacan προσωπικών ψυχολογικών δυνάμεων. Ο Foucault βλέπει τον Άνθρωπο ως το αποτέλεσμα του συνδυασμού απρόσωπων κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών δυνάμεων. Ο Σαρτρ εκτιμά ότι όλες οι ανθρώπινες αξίες πηγάζουν από την αυτονομία του υποκειμένου, το ελεύθερο άτομο• διακηρύττει την απόλυτη ελευθερία και ευθύνη του ανθρώπου για την ύπαρξή του.
Σήμερα ο κοινωνικός ανθρωπισμός πρεσβεύει το ενδιαφέρον για την ευημερία του είδους και ταυτόχρονα φροντίδα για τη δημιουργία ευνοϊκών κοινωνικών συνθηκών για όλα τα μέλη της Κοινωνίας. Ο δε ηθικός ανθρωπισμός τάσσεται εναντίον κάθε μορφής ολοκληρωτισμού, βίας και τρομοκρατίας, εναντίον του ρατσισμού, εναντίον κάθε καταπίεσης των πολιτικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Χωρίς αμφιβολία, ευγενείς και υψηλόφρονες επιδιώξεις. Η σύγχρονη χρήση βίας για την επικράτηση των ιδεών και των οικονομικών συμφερόντων υπονομεύει τις ίδιες τις αξίες του ανθρωπισμού που, υποτίθεται, επιδιώκει να περισώσει.
Σίγουρα, βέβαια, θα ήταν μοιραίο λάθος να θεωρήσουμε ότι η μεταμοντέρνα περίοδος που διανύουμε διατηρεί ακέραιες τις αξίες του ανθρωπισμού. Ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η συνεργασία έχουν χαθεί κάπου στη μαγική σφαίρα του ατομισμού, έχουν εξοβελιστεί στο περιθώριο του κοινωνικού βίου μπροστά στο κυνήγι του κέρδους. Έτσι, στην ουσία ο ατομισμός εμφανίζεται σαν ένα αντώνυμο κοινωνικό του ανθρωπισμού. Μόνο που ο ατομισμός δεν είναι ένα αναίτιο φαινόμενο.
[ΠΗΓΗ: http://chldimos.blogspot.com/]
Η παιδεία για να πετύχει τους στόχους της πρέπει να εμπνέεται από έναν καθολικό ανθρωπισμό.
«Όσο φτωχή και αν είναι η πραγματικότητα όπου δουλεύει ένα σχολείο, το δάσκαλό του πρέπει να τον εμπνέει ένα ιδανικό: ο καθολικός ανθρωπισμός. Να βοηθάει κι αυτός με το έργο του να υψώνεται ολοένα και περισσότερο η ανθρώπινη ζωή και ο πολιτισμός της. Ένα ιδανικό χωρίς τέρμα , γιατί δεν έχει τέρμα ο δρόμος της ανθρώπινης ψυχής. Σ’ αυτόν ένας δρόμος φέρνει: η σωστή εθνική μόρφωση. Γιατί ανθρωπότητα είναι όλοι οι λαοί μαζί και η ζωή της υψώνεται όταν ανεμπόδιστη και αυθύπαρκτη η κάθε εθνική ομάδα αγωνίζεται για την εσωτερική της ανάπτυξη, και πιο πέρα για το ιδανικό της εγώ. Και δεν υπάρχει ομάδα που από τη δική της άποψη, με το δικό της τύπο, να μη βάζει ένα πολύτιμο πετράδι στον κοινό σκοπό όλων. Η καθεμιά τους κρύβει μέσα της άπειρα στοιχεία, που κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να δώσουν. Όταν όμως ένα έθνος εμποδίζει την ατομική, την ιδιότυπη ανάπτυξη ενός άλλου, όταν του πατά την αυθυπαρξία του, εμποδίζει γενικά την ανθρώπινη γενικά ζωή να υψωθεί, καταστρέφει τον κοινό σκοπό, το δικό του σκοπό. Γι’ αυτόν φτάνει η αυτοσυντήρησή του και η εντατική καλλιέργεια του εαυτού του. Έτσι στην κάθε εθνική ομάδα οι άλλες δεν είναι, δεν πρέπει να είναι αδιάφορες ή εχθρικές, παρά συνεργάτες που αγωνίζονται για τον ίδιο σκοπό, συνεργάτες που πρέπει να τους γνωρίσει, να τους εκτιμήσει σωστά και να τους βοηθήσει» (απόσπασμα από εισήγηση του Αλέξανδρου Δελμούζου στη Βαλκανική διάσκεψη που είχε οργανωθεί στην Αθήνα το 1930 με θέμα την ειρηνική συμβίωση των λαών – βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗΣ/ έκθεσης Γ΄ Λυκείου σελ. 235-240)
Για μια άλλη ανθρωπιστική παιδεία: Είναι ανάγκη μέσα στις νέες παγκοσμιοποιημένες συνθήκες να αναπτυχθεί ένας νέος ευρωπαϊκός ουμανισμός με βασική αναφορά στις αρχές του.
Ένα νέο μορφωτικό ιδεώδες, που δε στοχεύει πλέον στον ιδεαλιστικό ουμανισμό, αλλά στην καλλιέργεια της αυτόνομης προσωπικότητας του Ανθρώπου πρέπει να μορφοποιηθεί σταδιακά. Η φράση studio humanitatis, με την οποία ο Κικέρωνας είχε περιγράψει την παιδευτική αξία της κλασσικής γραμματολογίας, χρησιμοποιείται και πάλι για να περιγράψει τις σπουδές μέσω των οποίων πραγματώνεται το νέο αυτό ιδεώδες.
Οι Ευρωπαίοι σήμερα βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα εκτεταμένο αξιακό μετασχηματισμό, τον οποίο χαρακτηρίζει «η αποσύνθεση των παλαιών προτύπων ανθρώπινων κοινωνικών σχέσεων» και η διαμόρφωση μιας νέας κοινωνίας. Το νέο ιδεολογικό κλίμα δεν ευνοεί προφανώς ούτε τα κλασικά γράμματα, ούτε τον παραδοσιακό ανθρωπιστικό προσανατολισμό της γενικής εκπαίδευσης, ο οποίος φαντάζει παράταιρος και ξεπερασμένος.Είναι όμως ανάγκη μέσα στις νέες παγκοσμιοποιημένες συνθήκες να αναπτυχθεί ένας νέος ευρωπαϊκός ουμανισμός με βασική αναφορά στις αρχές του.
Και βέβαια μόνο η αρχαιοελληνική γραμματεία από μόνη της δεν αρκεί. Οφείλει να εμπλουτιστεί με τις επιστημονικές εξελίξεις των κοινωνικών επιστημών, της εθνολογίας, της νομικής και των πολιτικών επιστημών, προκειμένου να καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη.
Τα αρχαία ελληνικά φυσικά κυριαρχούν στο σχολικό πρόγραμμα της εξαετούς μέσης εκπαίδευσης. Ο ανθρωπισμός όμως ταυτίζεται απόλυτα με την αρχαία κλασική γραμματολογία, αποτελεί την αδιαπραγμάτευτη ιδεολογία της αδιαφορώντας για όλες τις άλλες επιστήμες που έχουν ως κέντρο τους τον Άνθρωπο. Ο ανθρωπισμός, λοιπόν, στην εκπαίδευση δεν είναι και δεν μπορεί να μένει κενός περιεχομένου ή απαρχαιωμένη μεταφορά γνώσεων από τα κλασσικά κείμενα.
Είναι ανάγκη το ανθρωπιστικό περιεχόμενο του νέου σχολικού προγράμματος να ξεφύγει από τη στείρα αποστήθιση των κλασσικών μελετών. Σήμερα παρατηρούμε πως μέσα στο άναρχο και ασύνδετο πρόγραμμα, οι ουμανιστικές αξίες δε γίνονται κτήμα των νέων. Ενώ στο αναλυτικό πρόγραμμα έχει προστεθεί ένας αξιόλογος όγκος της αρχαίας ελληνικής γραμματολογίας, τούτη μένει κενή γράμματος• μία ακόμα στείρα και ανώφελη γνώση, ακατανόητη από τους μαθητές στην ουσία της.
Είναι, λοιπόν, ανάγκη οι αξίες του ανθρωπισμού να μεταλαμπαδευτούν στους μαθητές. Και η μεταφορά αυτή δεν μπορεί να γίνει με κλειστή διδακτική μέθοδο. Η στειρότητα της μελέτης των αρχαιοελληνικών κειμένων εμποδίζει την ανάπτυξη του νου και κουράζει το εφηβικό πνεύμα. Η ανδρεία, η τιμή και η αρετή μένουν στη σκέψη του ως ουσιαστικά Α΄ και Γ΄ κλίσης και όχι ως ουσία. Ο σεβασμός και η φιλοξενία μεταφορτώνονται σε επεισόδια της Οδύσσειας που δε χρειάζονται ανάλυση, αφού δεν καλλιεργούνται τέτοιες αναζητήσεις.
Έτσι, γίνεται φανερή η ανάγκη μετασχηματισμού της ανθρωπιστικής ύλης του σύγχρονου σχολείου. Η συνεργασία δεν αποτελεί μία γνώση ούτε μία δεξιότητα που πρέπει να αναπτυχθεί. Είναι μία στάση ζωής και ως τέτοια πρέπει να διδαχθεί βιωματικά. Μέσα από ομαδικές εργασίες, μέσα από κοινές εκδηλώσεις δημιουργικών περιπάτων και περιηγήσεων σε αξιοθέατα και τοπία φυσικού κάλλους η συνεργατικότητα θα μετατραπεί σε συνεργασία. Η συνοχή στη μικρή κοινότητα του σχολείου θα μετεξελιχθεί σε κοινωνική συνοχή. Και όλα αυτά χωρίς να χάσει ο έφηβος ούτε την ατομική του υπόσταση μαζοποιημένος, ούτε όμως και να ανταγωνίζεται τους συμμαθητές του.
Και ας τονίσουμε ότι η παιδευτική διαδικασία δεν έχει ανάγκη μόνο τη συνεργασία. Ο διάλογος είναι εκείνο το μέσο που θα φέρει κοντά τους μαθητές. Μιλάμε όμως για ένα διάλογο ανοιχτό, για ένα διάλογο μεταξύ των μαθητών χωρίς τη διαμεσολάβηση του δασκάλου. Οι κλειστές ερωτήσεις αποτελούν διαλογική φενάκη. Η ουσία της καλλιέργειας των ανθρωπιστικών αξιών βρίσκεται μέσα στις ανοιχτές ερωτήσεις, όπου ο δάσκαλος δεν ξέρει πού θα οδηγήσουν, δεν ξέρει πώς θα εξελιχθούν, αλλά γνωρίζει ότι θα οδηγήσουν στην αμφισβήτηση και την κρίση.
Η ουσιαστική όμως ανθρωπιστική εκπαίδευση -χωρίς να μειώνει τη σημασία των θετικών ή τεχνολογικών διδακτικών αντικειμένων, αλλά σε αρμονική συνάρτηση και σε διαλεκτική σχέση μαζί τους- δεν μπορεί να μένει ανθρωποκεντρική. Ο ανθρωποκεντρισμός ως αντίληψη είναι απάνθρωπος. Οδηγεί στην αδιαφορία για τη φύση, για το οικοσύστημα και αναπτύσσει μονόπλευρες πρακτικές σε βάρος της φύσης.
Ο Αριστοτέλης σημειώνει ότι «είναι η φύση του ανθρώπου να έχει την επιθυμία να μάθει». Και ο ανθρωπισμός τονίζει ακριβώς την αξία της ελεύθερης σκέψης, της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας, ενθαρρύνει την περίεργη κι εκτός κοινωνικών στερεοτύπων φαντασία του εξερευνητή, υποστηρίζει την εφευρετικότητα χωρίς περιορισμό, προωθεί την πτήση της φαντασίας του ποιητή. Ο ανθρωπισμός είναι λογικός και αδογμάτιστος. Υποστηρίζει την ελεύθερη έρευνα σε όλες τις μορφές της και αντιτίθεται σε όλες τις μορφές της λογοκρισίας. Αναγνωρίζει την επιστημονική μέθοδο ως την πλέον αξιόπιστη και αποτελεσματική για την απόκτηση γνώσεων για τον κόσμο, χωρίς να κάνει καμία έκπτωση στην αξία της τέχνης, της μουσικής, της λογοτεχνίας και των άλλων τρόπων της πολιτιστικής έκφρασης προκειμένου να φέρει τους ανθρώπους στην αναγνώριση των μορφών την αλήθειας, της διαφορετικής οπτικής των πραγμάτων.
Ο ανθρωπισμός εκφράζει την ελευθερία της έρευνας. Ο ανθρωπισμός πιστεύει σε ένα ελεύθερο μυαλό που είναι σε θέση να ψάξει και να κρίνει γεγονότα, καταστάσεις, πρόσωπα και ιδέες. Αυτή είναι βέβαια και η μορφιά της δημοκρατίας που λειτουργεί με ουμανιστικές αρχές: επιτρέπει στον πολίτη: να εγείρει ζητήματα, να συζητήσει, να υποστηρίξει, να διαφωνήσει με σεβασμό στις αρχές και τις αξίες του άλλου. Είναι αντιδημοκρατικό να αρνηθούμε σε κανέναν να αμφισβητεί, να ρωτήσει. Η αληθινή δημοκρατία δε θέτει ετικέτες λάθους στα πρόσωπα μόνο και μόνο επειδή κάποιος διαφωνεί.
Η πεισματική παρουσία του διλήμματος ανθρωπιστική παιδεία ή τεχνική εκπαίδευση στην ατζέντα της εκπαιδευτικής πολιτικής είναι ασφαλώς δηλωτική της παρατεινόμενης αδυναμίας να δοθεί οριστική απάντηση στο ουσιώδες αυτό ζήτημα. Ένα δίλημμα που ξεκινά ήδη από το μεσαιωνικό ουμανισμό. Καθώς όμως διανύουμε την περίοδο της ύστερης νεωτερικότητας, το δίλημμα εμφανίζεται υπό νέους όρους. Τους νέους όρους διαμορφώνει κατ’ αρχάς η έκρηξη και κυρίως η υφή της νέας επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας. Η συναίρεση επιστήμης και τεχνολογίας αναβαθμίζει περαιτέρω την τεχνολογική γνώση σε τεχνο-επιστήμη, σε αναβαθμισμένη πνευματικά δηλαδή μορφή γνώσης, και συνεπώς νομιμοποιεί και ισχυροποιεί τη διεκδίκηση της αυτόνομης παρουσίας της στο σχολικό πρόγραμμα της γενικής εκπαίδευσης
Σκοπός της γενικής παιδείας είναι η ολόπλευρη πνευματική καλλιέργεια την οποία σηματοδοτούν η συνολική θεώρηση των πραγμάτων, η κριτική σκέψη, η ικανότητα ανάλυσης και γενίκευσης, η ευθυκρισία, αλλά και η δεκτικότητα απέναντι στις νέες ιδέες.
[ΠΗΓΗ: http://chldimos.blogspot.com/]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου